Năm Thứ 4889


www.vietnamvanhien.net






 BÁO TIẾNG DÂN (1927-1943):

Vài Tư Liệu Mới

 

Chính Đạo




Huỳnh Thúc Kháng ( 1876-1947)

(ảnh của Wikipedia)

 

Bán tuần báo Tiếng Dân là một cơ quan ngôn luận tư nhân, độc lập đầu tiên tại An Nam (Trung Kỳ). Dưới sự điều khiển của Tiến sĩ Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947)–một nho gia thuộc trường phái duy tân theo kiểu mẫu Pháp thuộc đầu thế kỷ XX, từng bị đầy ra Côn Đảo 13 năm v́ tội xúi dục dân chúng làm loạn–Tiếng Dân xuất bản đều đặn suốt gần 16 năm dài, từ 1927 tới năm 1943. Dù ṭa soạn và nhà in riêng đặt tại Huế, Tiếng Dân phát hành khắp miền Trung, tạo ảnh hưởng khá lớn trong giới trí thức địa phương, và là nguồn thông tin khả tín cho các nhà nghiên cứu về An Nam thời Pháp thuộc cũng như tinh thần quốc gia mới tại Việt Nam từ năm 1925 tới giai đoạn Nhật chiếm đóng Đông Dương (1940-1945).

Đă có nhiều nghiên cứu về Huỳnh Thúc Kháng và Tiếng Dân. Trong khi một số biên khảo đă khá đầy đủ và trung thực,(1) nhiều sách báo bằng Việt ngữ khó qua khỏi khuôn thức “cung văn” hay “đào mộ” quen thuộc tại Việt Nam.(2)

Trong dịp du khảo tại Việt Nam từ tháng 11/2004 tới tháng 5/2005, chúng tôi được may mắn đọc một số hồ sơ về sinh hoạt báo chí Việt Nam, đặc biệt là tư liệu về báo Tiếng Dân của công ty Huỳnh Thúc Kháng. Hơn 20 tài liệu này cung cấp những thông tin chính xác nhất về giai đoạn Tiếng Dân được chuẩn bị ra mắt độc giả miền Trung từ 1926 tới 1928.( 3) Nhân dịp kỷ niệm 85 năm ngày tinh thần quốc gia Việt Nam mới bắt đầu bộc phát (1925- 2005)–thể hiện qua phong trào xin ân xá cho nhà ái quốc Phan Bội Châu (1868-1940), tiếp nối bằng quốc táng nhà nho duy tân Phan Châu Trinh (1872-1926)–chúng tôi công bố những tư liệu mới tham khảo để phần nào đóng góp vào việc san định lịch sử cận đại Việt.

 

I. DIỄN TIẾN VIỆC RA BÁO TIẾNG DÂN (8/10/1926-1/5/1928):

 

Kho văn khố của Ṭa Khâm sứ An Nam (HC/RSA) tại Trung Tâm Lưu Trữ Quốc Gia [TTLTQG] 2 Thành phố Hồ Chí Minh (Sài G̣n) có một hồ sơ ghi lại khá rơ diễn tiến sự việc Huỳnh Thúc Kháng xin ra báo Tiếng Dân từ ngày 8/10/1926 tới khi báo ra mắt số 74 ngày 1/5/1928. Hồ sơ này có trên 20 tài liệu cơ bản:

Tài liệu 1:

Ngày 8/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng chính thức làm đơn gửi XLTV Toàn quyền Pierre Pasquier (10/1926-5/1927), xin được phép xuất bản một tờ báo bằng chữ Việt mới [Quốc ngữ], với tên Tiếng Dân, đặt trụ sở tại Tourane (Đà Nẵng). Mục đích nhắm sử dụng cơ quan ngôn luận này để phổ biến những tư tưởng ôn ḥa hầu đưa vào kỷ luật những khuynh hướng dị biệt biểu lộ tại một khúc quanh khó khăn của sự tiến hóa tại An Nam (Trung kỳ), và hướng dẫn dân chúng tiến bộ trong trật tự và ḥa b́nh. Về khuôn khổ, giống như những báo quốc ngữ đang lưu hành ở Đông Dương. Về phương diện pháp lư, sẽ tuân theo luật lệ hiện hành. Đơn viết bằng Pháp ngữ, đánh máy, với hàng chữ viết tay ở cuối thư: “Huynh Thuc Khang, Président de la Chambre des représentants du peuple d’Annam” [Huỳnh Thúc Kháng, Chủ tịch Viện Dân biểu An Nam].

Đính kèm là bản “Chương tŕnh báo “Tiếng Dân” [Programme du Journal “Tieng Dan”]. Gồm 2 trang đánh máy, với 16 điều, đánh số từ 1 tới 16.

Điều 1: Báo sẽ ra hai lần một tuần, vào các ngày thứ Tư và thứ Bảy.

Điều 3: Lư tưởng phục vụ lợi ích quốc gia an-nam-mit [la nation annamite], sẽ không phục vụ chủ nghĩa Cộng Sản [se gardera de servir le communisme], và tôn trọng giới lănh đạo Đông Dương [respectera . . . la Souveraineté en Indochine].

Điều 4: Bài vở chọn đăng theo 4 nguyên tắc:

a. Khiến chính quyền biết được nguyện vọng của dân.

b. Đưa ra ánh sáng quyền lợi chung của dân chúng và những điều tệ hại khiến họ bị phiền nhiễu.

c. Giúp chính quyền thực hiện tất cả các kế hoạch chính trị cởi mở [libéral].

d. Tiếp tay vào việc giáo dục đạo đức, tri thức, chính trị và kinh tế cho dân An-nam-mít.

Điều 14: Góc mặt, trên đầu trang nhất báo sẽ dùng để trích đăng những tư tưởng hay cách ngôn từ tác phẩm của các triết gia kim cổ.

Điều 16: Tất cả những điều trên có thể cải đổi, sau khi đă được sự chấp thuận của chính quyền.

Phía dưới tài liệu ghi “Huỳnh Thúc Kháng, Chủ tịch Viện Dân biểu An Nam, ngụ tại xă Thanh B́nh, Tam Kỳ, Quảng Nam,” với chữ kư của HTK.

Tài liệu 2:

Ngày 9/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng viết thư cho XLTV Khâm sứ J. d’Elloy, nhờ chuyển cho Toàn quyền đơn xin ra báo ngày 8/10, đồng thời yêu cầu d’Elloy ủng hộ. Ông cho biết đang ngụ tại nhà Nguyễn Khoa Tùng, Đập Đá, Huế. [Thư viết tay] (RSA/HC, HS 1869)
       Tài liệu 3:

Một đoạn trích từ phiên họp Cơ Mật Viện ngày 13/10/1926, dưới sự chủ tọa của Pasquier.

Pasquier nói Phan Bội Châu từng xin ra báo, nhưng đă được khuyên nên rút đơn. Nay Huỳnh Thúc Kháng cũng xin ra báo. Muốn được biết ư kiến Viện Cơ Mật. Thượng thư Hồ Đắc Trung (Bộ Lễ và Học) và Tổng lư Nội các Nguyễn Hữu Bài đều đồng ư, với điều kiện phải kiểm soát và kiểm duyệt chặt chẽ. (Extrait du procès-verbal de la 8è séance de 1926 (13 Oct 1926) du Conseil de Co Mat; RSA/HC, HS 1869)

Tài liệu 4:

Ngày 14/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng lại nhờ XLTV Khâm sứ chuyển thư cho Pasquier, bổ túc thêm chi tiết cho đơn xin ra báo ngày 8/10: Đích thân HTK sẽ là Chủ nhiệm kiêm Chủ bút Tiếng Dân. (RSA/HC, HS 1869)

Tài liệu 5:

Ngày 6/11/1926, trong thư gửi d’Elloy, Pasquier chấp thuận đề nghị ngày 18/10/1926 của J. d’Elloy: đồng ư trên nguyên tắc cho Huỳnh Thúc Kháng xuất bản một tờ báo. Tuy nhiên chỉ có quyết định cuối cùng sau khi nhận được đầy đủ thông tin cần thiết. (RSA/HC, HS 1869)

Tài liệu 6:

Ngày 12/11/1926, D’Elloy cho Huỳnh Thúc Kháng biết là đă chấp thuận trên nguyên tắc việc ra báo Tiếng Dân. Tuy nhiên, muốn biết thêm chi tiết về ban biên tập, ṭa soạn cũng như tài chính.

Tài liệu 7:

Ngày 26/11/1926, Huỳnh Thúc Kháng nhờ Đốc lư Tourane chuyển thư cho D’Elloy, nêu rơ thêm chi tiết về ṭa soạn và trị sự của Tiếng Dân. Báo có nhà in riêng, về tài chính sẽ lập một công ty vô danh. Phụ tá HTK có Đào Duy Anh, Trần Đ́nh Phiên (trị sự), một thư kư kế toán và một thư kư phụ trách văn thư. (Ngày 27/11/1926, Đốc lư Tourane chuyển thư [ngày 26/11/1926] HTK cho D’Elloy).

Tài liệu 8:

Ngày 6/12/1926, D’Elloy [qua công sứ Hội An] cho Huỳnh Thúc Kháng biết đă nhận được tài liệu ngày 26/11/1926 về việc ra báo Tiếng Dân. D’Elloy đồng ư, nhưng với điều kiện ṭa soạn phải đặt ở Huế.

Tài liệu 9:

Ngày 14/12/1926, Huỳnh Thúc Kháng [lúc này ở nhà Lê Ấm, Giáo sư Quốc tử Giám, tại Huế] gửi thư viết tay cho D’Elloy để hồi đáp thư ngày 6/12/1926.

Theo HTK, công ty in báo sẽ là một công ty cổ phần, mà không phải công ty vô danh như đă viết trong thư ngày 26/11/1926. Về địa điểm đặt ṭa soạn, HTK muốn nhấn mạnh đă chọn Tourane, nếu rời ra Huế phí tổn di chuyển quá nặng, trong khi công ty nghèo. Ngoài ra, Tourane là thành phố thương mại, trong khi Huế là một trung tâm văn hóa, nơi có nhiều trào lưu tư tưởng và chính kiến dị biệt, chắc chắn có những tư tưởng không phù hợp với chủ trương ôn ḥa và mục tiêu giáo huấn đám đông của Tiếng Dân. Bản chất vốn không ưa những nơi náo nhiệt và thích làm việc trong cảnh thanh tịnh, HTK muốn giữ ṭa soạn Tiếng Dân ở Đà Nẵng. Hơn nữa, v́ dân trí người Việt c̣n lạc hậu, HTK muốn Tiếng Dân ít bị ảnh hưởng v́ những áp lực chính trị đa tạp như ở Huế. HTK cũng yêu cầu trong buổi gặp mặt ngày hôm sau, 15/12, để bàn về trụ sở Viện Dân Biểu, D’Elloy sẽ cho phép HTK tŕnh bày thêm về nơi đặt ṭa soạn.

Tài liệu 10:

Báo cáo (Note) ngày 6/1/1927 của Công sứ Phan Thiết gửi D’Elloy về những thương gia Phan Thiết muốn góp cổ phần xuất bản Tiếng Dân.

Tài liệu 11:

Ngày 11/1/1927, từ Tourane Huỳnh Thúc Kháng viết thư cho D’Elloy về vấn đề ṭa soạn và tài chính của Tiếng Dân [để giải thích thêm chi tiết đă nêu lên trong buổi gặp mặt ngày 5/1/1927]: Ṭa soạn Tiếng Dân đặt tại Đà Nẵng. Huỳnh Thúc Kháng sẽ là Chủ nhiệm (Directeur Gérant) kiêm Chủ bút (Rédacteur en Chef). Phụ tá biên tập là Đào Duy Anh (1904-1988), một cựu giáo viên. Quản trị giao cho Trần Đ́nh Phiên, thương gia ở Phan Thiết. Về tài chính, sẽ lập một công ty cổ phần [une société en commandite par actions] thay v́ công ty vô danh. Yêu cầu D’Elloy ban hành nghị định càng sớm càng tốt. [Thư viết tay, 3 trang].

Tài liệu 12:

Ngày 14/1/1927, Huỳnh Thúc Kháng gửi thư cho D’Elloy, xin được yết kiến Toàn quyền trong dịp ghé Huế, và nhờ chuyển thư đề cùng ngày gửi cho Pasquier. (HTKháng ngụ tại nhà Nguyễn Khoa Tùng, Đập Đá, Huế)

Tài liệu 13:

Ngày 14/1/1927, Huỳnh Thúc Kháng viết thư cho Pasquier, xin yết kiến để tŕnh bày về báo Tiếng Dân.

Tài liệu 14:

Ngày 12/2/1927, Pasquier kư Nghị định (Arreté) cho phép Huỳnh Thúc Kháng xuất bản tờ Tiếng Dân.

Tài liệu 15:

Ngày 16/2/1927, D’Elloy chỉ thị Sở Liêm Phóng (Sureté en Annam) theo dơi kỹ Tiếng Dân. Sở Liêm Phóng phải lưu trữ và theo dơi thường xuyên.

Tài liệu 16:

Ngày 21/2/1927, Huỳnh Thúc Kháng nhờ tân XLTV Khâm sứ Friès chuyển công điện cám ơn Pasquier về nghị định ra báo.


Tài liệu 17:

Ngày 18/3/1927, Huỳnh Thúc Kháng gửi thư cho XLTV Khâm sứ Friès, nhắc lại lời Friès tuyên bố là đă có trong tay nghị định cho phép ra báo Tiếng Dân, và sẽ thông báo cho HTK biết khi về tới Tourane. Yêu cầu Friès gửi Nghị định trên càng sớm càng tốt. (RSA/HC, HS 1869)

Tài liệu 18:

Ngày 19/3/1927, Léonard Sogny, Chánh Sở Liêm Phóng An Nam, đệ tŕnh kế hoạch kiểm soát tờ Tiếng Dân.

1. Một ban kiểm soát dưới quyền Bùi Văn Cung, công dân Pháp, thông dịch viên giao kèo của Sở Liêm Phóng; Đoàn Nẫm, thư kư tại đoàn đại biểu Pháp tại Bộ Lại; và Đặng Thái Vận, “nho” tại Sở Liêm Phóng.

2. Không được xúc phạm chủ quyền Pháp và chế độ thiết lập tại Annam.

3. Phải nạp hai bản vỗ cho Sở Liêm Phóng với bản dịch Pháp ngữ. Sau khi kiểm duyệt, một bản sẽ trả lại cho Chủ nhiệm báo, do đích thân Sogny kư, với con dấu. Nếu Sogny vắng mặt, cần chữ kư của Dussaut, c̣ đặc biệt. Sẽ có câu “Visa pour publication” [cho phép xuất bản].

4. Báo ấn hành phải nạp hai bản: tại Kho lưu trữ [dépôt légal] ṭa Khâm, và Kho lưu trữ cảnh sát [dépôt de police]. Sogny sẽ liên lạc trực tiếp với Huỳnh Thúc Kháng. (Tờ tŕnh số 462, ngày 19/3/1927, RSA/HC, HS 1869)

Tài liệu 19:

Ngày 13/4/1927, Huỳnh Thúc Kháng thông báo cho Khâm sứ biết là sẽ rời chỗ cư trú ra Huế để xuất bản báo.

Tài liệu 20:

Ngày 5/8/1927, Khâm sứ thông báo cho Huỳnh Thúc Kháng biết mỗi số báo phải nạp 2 bản cho văn pḥng Ṭa Khâm. Hai ngày trước khi in, phải nộp cho Sở Liêm Phóng HuếÔ hai bản vỗ với bản dịch đầy đủ qua Pháp ngữ.

Tài liệu 21:

Ngày 1/5/1928, Huỳnh Thúc Kháng báo cho Khâm sứ biết là sau khi thiết lắp lại nhà in, Tiếng Dân ra số 74 ngày 1/5/1928. Số báo này cùng sáu số kế tiếp, từ số 75 tới 80, chỉ có 2 tờ khổ nhỏ bằng nửa b́nh thường, v́ máy in do hăng d’Alauzet sản xuất đang được tháo ra để thiết trí ở địa chỉ mới. (RSA/HC, HS 1869)

 

II. TRƯỜNG HỢP NÀO TIẾNG DÂN RA ĐỜI?

 

A. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ BÁO CHÍ VIỆT NAM (1861-1926):

Kỹ nghệ báo chí và xuất bản nhập cảng vào Việt Nam dưới thời Pháp thuộc. Trước ngày Pháp đánh chiếm Nam Kỳ, báo chí chưa hề hiện hữu tại vương quốc Đại Nam. Nghề in cũng c̣n thuộc tiểu công nghệ, tập trung tại kinh đô cùng Hà Nội và Sài G̣n (Phiên An).

Tờ báo đầu tiên xuất hiện tại Đông Dương là tờ Le Bulletin Officiel d’Expédition de la Cochinchine [Thành tích biểu viễn chinh Nam Kỳ], bằng Pháp ngữ. Số 1 ra mắt ngày 29/9/1861. Tiếp đó là tờ Le Bulletin des Communes [Thành tích cộng đồng], bằng Hoa ngữ, số 1 ra năm 1862, rồi thêm tờ công báo bằng Pháp ngữ Le courrier de Saigon [Sài G̣n thời báo]. (Ngày 5/9/1865, báo này khởi đăng loạt bài “Notes historiques sur la nation annamite” [Những ghi chú về quốc gia an-nam-mit] của Théophile Le Grand de la Liraye, đưa ra “thuyết” người Giao Chỉ có hai ngón chân cái chạm vào nhau khi đứng thế nghiêm!)

Măi tới ngày 15/4/1865, tờ báo đầu tiên bằng chữ Việt mới–dựa theo chữ cái Latin và dấu xướng âm Portuguese–mới chào đời ở Sài G̣n, tức tờ Gia Định Báo. Tuần báo này phát không trong các làng mạc miền Nam để phổ biến chính sách của Pháp. Tháng 9/1869, Trương Vĩnh Kư (tức Petrus Key, 1837-1898) được cử làm Tổng tài (Chủ biên) cho tới năm 1872.( 4) Tất cả bốn tờ trên đều là cơ quan ngôn luận của Soái phủ Sài G̣n, do Linh mục Thanh tra Bản xứ vụ [Inspecteur des affaires indigènes] Le Grand de la Liraye (tức cố Trường) điều khiển, với sự phụ tá của nhóm Paulus Huỳnh Tịnh Của (1834-1907), Petrus Key, v.. v.. thuộc Ban thông ngôn Soái phủ. Gần cuối thập niên 1880, Petrus Key cũng ấn hành một tờ học báo, với tựa Miscellanées ou Lectures instructives pour les élèves des écoles primaires, communales, cantonales et les familles [Thông Loại Khóa Tŕnh]. Báo ra hàng tháng, từ tháng 1/1888 tới tháng 10/1889; nhằm cung cấp bài dạy cách trí cho học sinh tiểu học và sơ học cấp tổng, cấp xă. (5)

Theo tài liệu Pháp, tờ báo thứ hai bằng Việt ngữ là Nam Kỳ, do A. Schneider xuất bản ngày 21/10/1897. (Số báo 46, ra ngày 8/9/1898, có bài về Petrus Key cùng một chân dung với đủ huy chương Pháp-Việt, kể cả Bắc đẩu Bội tinh) Tờ thứ ba là Phan Yên báo (Phan Yên là tiếng nói lái của Phiên An, tức Sài G̣n). Báo này vừa ra mắt th́ phải đóng cửa ngay v́ Nghị định ngày 30/12/1898. Điều 2 của Nghị định trên qui định rằng tất cả các báo không viết bằng Pháp ngữ phải đưa kiểm duyệt trước khi phát hành.( 6)

Riêng báo tư nhân bằng Pháp ngữ phát triển khá mạnh ở Nam kỳ và rồi Bắc kỳ vào cuối thế kỷ XIX. Đáng kể nhất là tờ Le Cochichinois (1888-1893), Le Courrier de Saigon (1889-1900)/Le Mékong (1893-1901) của một nhóm tả phái ở Sài G̣n, với lập trường chống Hội truyền giáo. Báo có số phát hành cao nhất ở miền Bắc là L’Avenir du Tonkin [Tương lai Bắc kỳ] (1884-1940), do Hội truyền giáo chi phối (chuyển qua nhật báo năm 1901) và L’Indépendance tonkinois [Nền độc lập của Bắc Kỳ] (1889-1940). Năm 1892, tờ Le Courrier d’Haiphong [Hải Pḥng Thời Báo] (1890-1940; chuyển qua nhật báo năm 1908; BNF, Jo 5912) từng gây náo động triều Huế qua bài viết về âm mưu của Diệp Văn Cương đưa Thành Thái (1889-1907) lên ngôi năm 1889. L’Avenir du Tonkin cũng gây nên những cuộc bút chiến với Camille Pâris hay Ulysse Leriche, người đỡ đầu Nguyễn Ái Quốc vào nghề báo trên tờ L’Humanité trong thời khoảng 1919-1923. Năm 1907, L’Avenir du Tonkin c̣n lên án các viên chức “Tam Điểm” Pháp “truy diệt tôn giáo” qua việc truất phế vua Thành Thái–người có tin đă được một thày kẻ giảng bỏ tu bí mật rửa tội trước khi lên ngôi, hoặc khi đang ở ngôi.

Đầu thế kỷ XX, mới xuất hiện một số báo tiếng Việt hoặc song ngữ (Hán-Việt) trong một thời gian ngắn. Tại Hà Nội, có Nông Cổ Mín Đàm (1904), Đại Nam Đăng cổ tùng báo (1907), và Đại Việt Tân báo (1905-1908). Tại Sài G̣n có Lục tỉnh tân văn (1907, 1910). Sự chậm phát triển này có nhiều lư do. Số độc giả chữ Việt mới c̣n rất giới hạn. Cho tới năm 1908, khắp ba kỳ mới có 167 người (kể cả Nguyễn Sinh Côn) đậu bằng tiểu học Pháp-Nam. Ngoài ra, luật báo chí ngày 30/12/1898 rất khe khắt.

Nhân vật lừng lẫy nhất trong giới văn bút thời gian này là Nguyễn Văn Vĩnh (1882-1936). Tốt nghiệp trường thông ngôn Hà Nội năm 1896, Nguyễn Văn Vĩnh làm thư kư cho Ṭa Thống sứ tới năm 1907 mới đổi qua nghề báo. Ngoài tờ Đại Nam Đăng cổ tùng báo (1907), ông c̣n chủ trương tờ Notre Journal [Báo của chúng ta] (1908) và Notre Revue [Tạp chí của chúng ta] (1910) tại Hà Nội, rồi hợp tác với tờ Lục tỉnh tân văn (1910) ở miền Nam. Năm 1913, Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút nhật báo Đông Dương tạp chí. Hai năm sau, kiêm chủ bút Trung Bắc Tân Văn [Tin tức Trung và Bắc Kỳ] (15/5/1915-1918), phụ bản hàng tuần của Đông Dương tạp chí. Francois Schneider là chủ nhiệm.( 7)

Gần cuối Thế chiến thứ nhất (1914-1918), làm báo trở thành một nghề. Miền Nam có tờ La tribune indigène [Diễn đàn bản xứ] (1917-1919), và miền Bắc có Trung Bắc Tân Văn cùng Nam Phong. Cả ba tờ báo trên đều được sự trợ giúp, cách này hay cách khác, của chính quyền Bảo hộ Pháp. La tribune indigène do Charles Nguyễn Phú Khai (1887-?) cùng nhóm trí thức Tây học ấn hành. Nguyệt san Nam Phong, xuất bản số đầu tiên ngày 1/7/1917(BNF, MICR D-998), là tiếng nói bán chính thức của cơ quan an ninh Pháp, do Louis Marty thuộc Tổng Nha Thanh tra Chính trị, cơ quan tiền thân của Nha Liêm Phóng (Mật Thám, hay Sureté) Pháp, làm Chủ nhiệm. Ban biên tập do hai người Việt phụ trách: Phạm Quỳnh (1892-1945) lo phần quốc ngữ mới, trong khi Cử nhân Nguyễn Bá Trác (?-1945), một cựu du học sinh Đông Độ, gốc Quảng Nam, phụ trách phần chữ Nho [Hán].( 8) Từ năm 1919, Nguyễn Văn Vĩnh trở thành chủ nhiệm nhật báo Trung Bắc Tân Văn, đồng thời ra tờ Học Báo.( 9)

Thập niên 1920 chứng kiến sự phát triển mạnh của báo chí và ngành xuất bản tại Nam và Bắc Kỳ.

Tại Nam kỳ, gây chú ư nhất là các tờ Le Courrier indochinois [Đông Pháp Thời Báo] (1923-1928) của Nguyễn Kim Đính (sau bán cho Diệp Văn Kỳ, con Diệp Văn Cương); Trung Lập (16/1/1924-30/5/1933) (BNF, Jo 93899), và Sài Thành nhựt báo của Trương Duy Toản (1885-1907), tức Mạnh Tự; La tribune indochinoise [Diễn đàn Đông Dương] (6/8/1926-1942), cơ quan ngôn luận của Đảng Lập Hiến, do Bùi Quang Chiêu (1873-1945) làm Chủ nhiệm, và L’Echo annamite [Tiếng vọng An Nam hay Dư Luận] của Nguyễn Phan Long (1889-1960).(10) Ngoài ra, c̣n tờ Lục tỉnh tân văn (1927-30/9/1944) của nhóm Nguyễn Văn Của-Lê Quang Liêm (1881-1945) tự “Phủ” Bảy.(11) L’Echo annamite, L’Impartial, Trung Lập Lục tỉnh tân văn giữ bề ngoài trung lập.

Riêng bán tuần báo La Cloche fêlée [Chuông rạn] bằng Pháp ngữ đứng hẳn về phe đối lập, đ̣i hỏi dân chủ và dân quyền cho người Việt. La Cloche Fêlée do Nguyễn An Ninh (1900-1943), Cử nhân Luật năm 1921, xuất bản tại Sài G̣n từ ngày 10/12/1923 tới 14/7/1924 th́ tự ư đ́nh bản. Ngày 26/11/1925, báo tục bản với Luật sư Phan Văn Trường (1878-1933) làm Giám đốc chính trị. Theo E. Dejean de la Bâtie, Luật sư Trường là “một người An-Nam toàn vẹn (un annamite complet).” Cũng ngày này, Phan Văn Trường cùng Nguyễn An Ninh và Bâtie yêu cầu hủy bỏ lễ đón tiếp Toàn quyền Alexandre Varenne (1925-1927) và đưa kiến nghị (Cahier des Voeux Annamites) để phản đối việc Phan Bội Châu bị kết án chung thân khổ sai ba ngày trước.( 12) Nhóm La Cloche Fêlée luôn đ̣i hỏi cải cách xă hội, luật pháp và giáo dục, hủy bỏ chế độ quân chủ, thay bằng chế độ Cộng ḥa. Báo cũng đăng tải nhiều khảo luận về các biến cố lịch sử, như cuộc du hành của vua Duy Tân năm 1916, v.. v... Thái độ của viên chức thuộc địa với nhóm La Cloche Fêlée khác hẳn với nhóm Phạm Quỳnh, Nguyễn Hữu Bài, Bùi Quang Chiêu, hay Nguyễn Phan Long v.. v... Mặc dù có phần vị nể Phan Văn Trường, Thống đốc Maurice Cognacq (1922-1926) bí mật yêu cầu Varenne ngăn chặn những hành vi “phỉ báng các viên chức thuộc địa Pháp cùng giới quan lại Việt” (Như hô hào dân chúng đừng đón tiếp Varenne, gọi Bảo Đại là le roi bé con, hay Khâm sứ Pasquier là thằng). Sau khi Nguyễn An Ninh bị câu lưu ngày 24/3/1926 [kết án 18 tháng tù, nhưng ngày 7/1/1927 được đặc xá], báo đổi tên thành L’Annam. Ra được hơn một năm (6/5/1926 tới 25/7/1927), lại phải đóng cửa v́ Luật sư Trường bị bắt ngày 21/7/1927 và truy tố ra ṭa. Ngày 12/1/1928, L'Annam tục bản được ít số, rồi đ́nh bản vĩnh viễn từ ngày 2/2/1928.( 13)

Tại Bắc kỳ, ngoài hai tờ Trung Bắc Tân VănNam Phong, c̣n có thêm một số báo tư nhân như Thực nghiệp Dân báo (1920-1933), Hữu Thanh (1922-1924) (BNF, MICR D-982), An Nam Tạp chí, v.. v... (14) Năm 1924, Tiến sĩ Ngô Đức Kế (1878-1929) từng mượn tờ Hữu Thanh để đả kích “con đĩ” Thúy Kiều trong tác phẩm Đoạn trường tân thanh [Tiếng kêu đứt ruột mới], hay Truyện Kiều, mà Phạm Quỳnh ca ngợi như “quốc hồn, quốc túy.”

Riêng miền Trung, cho tới năm 1926, vẫn chưa có một tờ báo nào. Hai tờ báo được đọc nhiều nhất từ B́nh Định trở ra là Trung Bắc Tân VănNam Phong. Chính trong khoảng trống báo chí này của miền Trung, Huỳnh Thúc Kháng và những người ủng hộ đă khai sinh Tiếng Dân.

 

B. TRƯỜNG HỢP TIẾNG DÂN:

Việc xin xuất bản Tiếng Dân khởi đầu từ tháng 10/1926, sau khi Tiến sĩ Kháng đắc cử vào Viện Dân Biểu An Nam [Trung Kỳ] và được cử làm Chủ tịch Viện này. (15)

Tiếng Dân ra đời dưới thời Toàn quyền Varenne, nhưng người có tiếng nói quyết định là Khâm sứ Pasquier, một viên chức hành chính thuộc địa lăo luyện, tác giả L’Annam d’autrefois [An Nam cổ thời], lúc ấy vừa rời Ṭa Khâm sứ Huế ra Hà Nội xử lư thường vụ chức Toàn quyền từ tháng 10/1926 tới tháng 5/1927.

Varenne thuộc Đảng Xă Hội, có tinh thần cấp tiến, nghiêng về chủ trương hợp tác hay Pháp-Việt đề huề. Trước ngày Varenne nhậm chức vào gần cuối tháng 11/1925, mối quan tâm lớn nhất của viên chức Thuộc địa Pháp tại Paris là tâm trạng bất an và bất măn của giới thanh niên tân học Đông Dương. Mặc dù Pháp có khả năng dẹp yên những người bất măn trong nước, nhưng các tổ chức chống đối ở Trung Hoa hay tại chính mẫu quốc không dễ đối phó. Nhóm Tâm Tâm Xă từng mưu sát cựu Toàn quyền Martial Merlin tại Quảng Châu vào giữa năm 1924, và các tổ chức có khuynh hướng Bolshevik [như Việt Nam Thanh Niên Kách Mệnh Hội [VNTNKMH] của Lư Thụy] vừạ h́nh thành, với sự trợ giúp của Quốc Tế Cộng Sản. Tại Pháp, các học sinh, sinh viên tại Trung tâm Đông Dương (Foyer indochinois) cũng ngày thêm bất an. Ngày 15/9/1925, Bộ trưởng Thuộc Địa cho Varenne những chỉ thị tổng quát về chính sách bản xứ như sau:

(1) Thứ nhất là tạo công ăn, việc làm cho giai tầng tân học;

(2) thứ hai, cải tổ Đại học Hà Nội, hầu đáp ứng nhu cầu học hỏi về kỹ thuật, và cải tổ lại nền giáo dục tiểu học; và,

(3) thứ ba, cải tổ các cơ quan dân cử địa phương cũng như Hội đồng chính phủ, để có sự tham gia của giai tầng tân học.( 16)

Ngay sau khi nhiệm chức, Varenne cải tổ Hội đồng Tư Vấn Bắc Kỳ và An Nam thành Viện Dân Biểu. Cuộc bầu cử năm 1926 đưa vào Viện Dân biểu Trung Kỳ nhiều nhân vật tên tuổi, kể cả Huỳnh Thúc Kháng hay Lê Văn Huân, mới được phóng thích khỏi Côn Đảo ít năm trước. Tại miền Bắc, có Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Lê Bổng, v.. v... Varenne dự trù thiết lập một Thượng Hội Đồng (Grand Conseil) với 32 thành viên, mà một nửa là người bản xứ. Varenne c̣n ban hành ba nghị định–Nghị định ngày 27/2/1926, cùng hai nghị định ngày 20/5 và 28/8/1926–cho phép người Việt có bằng cấp và quốc tịch Pháp được gia nhập ngạch công chức thuộc địa “người Âu,” ngoại trừ tiền trợ cấp xa xứ. Họ cũng có quyền, ít nhất trên lư thuyết, nắm những chức vụ ngang hàng với người Pháp trong guồng máy hành chính thuộc địa, ngoại trừ các chức vụ chính trị và tư pháp. Varenne c̣n ban hành nhiều biện pháp nâng đỡ giới công nhân và nông dân, đặc biệt là phu đồn điền cao su. Giờ làm việc giới hạn từ 12 tới 13 giờ mỗi ngày. Varenne cũng nghiên cứu biện pháp giúp đỡ những người mang hai ḍng máu Pháp-Việt (métis).

Để kiện toàn sự thống nhất chương tŕnh học vấn khắp ba miền, Varenne thành lập một Nha Thanh tra học chính. Ở cấp tiểu học, chỉ dạy tiếng quốc ngữ mới. Đại học Hà Nội được nâng cấp, tổ chức chương tŕnh cử nhân luật khoa (ba năm). Trường Thuốc (Y Khoa) được nối kết với Đại học Y Khoa Paris. Các y sinh tốt nghiệp ở Hà Nội, nếu xuất sắc, có thể qua tu nghiệp tại Paris để hoàn tất chương tŕnh Tiến sĩ. Y khoa pḥng ngừa và b́nh dân cũng được phát triển. (Năm 1928, các viện Pasteur Sài G̣n và Nha Trang hoạt động mạnh, chích ngừa dịch tả cho khoảng 12 triệu người).(17)

Món quà chính trị đáng ghi nhớ nhất của Varenne với người Việt là lệnh ân xá cho Cử nhân Phan Bội Châu vào dịp Giáng Sinh 1925, và phản ứng tương đối ôn ḥa trong dịp quốc táng Phó bảng Phan Châu Trinh ngày 4/4/1926. Tuy nhiên, Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng đang đi vào một khúc quanh lịch sử dạy sóng bạo lực. Phong trào quốc gia mới bắt đầu lan tràn khắp ba kỳ. Cầm đầu phong trào này đa số gồm những người sở đắc những mảnh vụn văn hóa Pháp, cộng thêm chút kiến thức b́ phu hoặc cảm nhận về lịch sử hay chủ thuyết “Cộng Sản.”

Một số người Việt từ Pháp trở về cũng không hoàn toàn tán thành. Theo họ, những cải cách của Varenne quá ít, và quá chậm. Phan Văn Trường, Nguyễn An Ninh, v.. v... không ngớt đả phá nền hành chính thuộc địa, đặc biệt là triều đ́nh Huế. Nguyễn Thế Truyền (1898-1969) nhắm vào các tệ nạn kinh tế, xă hội như chính sách độc quyền bán “rượu ty,” muối và thuốc phiện.(18)

Ba nhóm “bản xứ” Việt khiến người Pháp chú ư đặc biệt là Đảng Lập Hiến [Le Parti Constitutionalist] của Bùi Quang Chiêu (1873-1945), Đảng Lao Động Nam Kỳ [Le Parti Travailliste de la Cochinchine] của Cao Triều Phát (1888-1956) và Cao Hải Đề (?),chủ báo L'ère nouvelle [Thời Đại Mới] (Vũ Đ́nh Dy [1906-1945] làm Chủ bút), và các nhóm Cộng Sản Bôn-xê-vích như L'Âme annamite/Việt Nam Hồn của Nguyễn Thế Truyền tại Pháp, Thanh Niên của Nguyễn Ái Quốc (Lư Thụy) ở Canton (Quảng Châu). Ngoài ra phải kể đạo Cao Đài của Lê Văn Trung (1875-1934). (19)

Các nhóm Pháp kiều cũng công khai chống đối chính sách “đề huề” của Varenne.

Những biến động trong năm 1926 khiến Varenne phải về Paris tham khảo ư kiến từ ngày 4/10/1926 đến 16/5/1927. Pasquier ra Hà Nội làm XLTV Toàn quyền. Quyết định cho Huỳnh Thúc Kháng ra một tờ báo chống Cộng, chủ trương duy tân ôn ḥa là điều tự nhiên và dễ hiểu của một chuyên gia hành chính thuộc địa như Pasquier–người chủ trương “hợp tác” và đoạn tuyệt với chính sách “đồng hóa,” nhưng là loại hợp tác “củ cà-rốt với cây gậy.” Chiếc giường trên lưng tên tướng cướp mang tên “trung thành với chủ quyền Đại Pháp” này của Pasquier nói riêng và “giới tiến bộ” Pháp nói chung, trên đường dài, khiến những chính khách trí thức ôn ḥa bị lỗi thời và cô lập dần với đám đông nghèo khổ, giữa những cơn cuồng phong quá khích và bạo lực tràn vào Đông Dương trong hai thập niên sắp tới–mở đầu cho thời kỳ người giết người với đầy đủ sự kiêu hănh và mê say như những âm binh chịu phù phép.

 

III. VÀI GHI CHÚ THÊM VỀ TIẾNG DÂN:

 

Báo ra mỗi tuần 2 lần, vào Thứ Tư và Thứ Bảy. Huỳnh Thúc Kháng làm Chủ Nhiệm kiêm Chủ Bút. Quản lư là Trần Đ́nh Phiên. Danh số cũ tại thư viện Versailles: Jo 94195.

Hiện đă chụp microfilm, lưu trữ trong thư viện Quốc Gia Pháp (Francois Mitterand) ở quận XIII Paris. (BNF, MICR D-996)

 

A. NGHỊ ĐỊNH CHO RA BÁO:

Qua những tư liệu trên, ta thấy Pasquier kư Nghị định (Arreté) cho phép Huỳnh Thúc Kháng xuất bản tờ Tiếng Dân từ ngày 12/2/1927. (Tài liệu 14)

Ngày 5/8/1927, Khâm sứ Trung Kỳ nhắc nhở Huỳnh Thúc Kháng rằng mỗi số báo phải nộp 2 bản cho văn pḥng Ṭa Khâm. Đồng thời, hai ngày trước khi in, phải nộp cho Sở Liêm Phóng Huế hai bản vỗ với đầy đủ bản dịch qua Pháp ngữ. (Tài liệu 20) Tiếng Dân ra mắt độc giả vào ngày 10/8/1927. Tính đến đầu tháng 5/1928, ra được 74 số. (Tài liệu 21)

 

B. T̉A SOẠN ĐẶT TẠI HUẾ:

Sau một thời gian dài tranh luận, ngày 13/4/1927, Huỳnh Thúc Kháng đă đồng ư đặt ṭa soạn tại Huế. (Tài liệu 19) Báo quán tại số 123 đường Đông Ba.

Mùa Hè 1927, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Xương Thái, và Đào Duy Anh ra Hà Nội mua lại trọn nhà in Nghiêm Hàm mang về Huế, và dự trù xuất bản báo vào tháng 7/1927. (Đào Duy Anh, 1989:22, 24) Tuy nhiên, Tiếng Dân ra mắt độc giả trễ ít lâu.

 

D. NHỮNG BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT TIẾNG DÂN:

Mặc dù Huỳnh Thúc Kháng khẳng định lập trường chống Cộng, và cổ vơ chính sách duy tân thân Pháp, ôn ḥa, nhưng viên chức Pháp vẫn theo lời khuyên của Nguyễn Hữu Bài và Hồ Đắc Trung, thực hiện những biện pháp kiểm soát và kiểm duyệt chặt chẽ.

1. Ngày 16/2/1927, D’Elloy chỉ thị Sở Liêm Phóng An Nam theo dơi kỹ Tiếng Dân. Sở Liêm Phóng phải lưu trữ và theo dơi thường xuyên. (Tài liệu 15)

2. Ngày 19/3/1927, Sogny đệ tŕnh kế hoạch kiểm soát Tiếng Dân.

Lập một ban kiểm soát riêng dưới quyền Bùi Văn Cung và hai người khác. (Bùi Văn Cung từng cùng H. Peysson-naux hợp dịch nhật kư của Linh mục Nguyễn Văn Thơ (hay Cư), một trong hai thông ngôn của sứ đoàn Lê Tuấn tham dự cuộc nghị ḥa năm 1873 ở Sài G̣n, đăng trên Đô thành hiếu cổ [Bulletin des Amis de Vieux Hué]).( 20)

Ban kiểm duyệt này sẽ bảo đảm bài vở không được xúc phạm chủ quyền bảo hộ Pháp và chế độ thiết lập tại Annam. Mỗi số báo phải nộp hai bản vỗ cho Sở Liêm Phóng với bản dịch Pháp ngữ. Đích thân Sogny, hoặc “c̣” đặc biệt Dussaut, kư dưới câu “Visa pour publication” [thuận cho xuất bản], với con dấu. (Tài liệu 18: Tờ tŕnh số 462, ngày 19/3/1927, RSA/HC, HS 1869)

3. Ngày 5/8/1927, Khâm sứ lập lại điều kiện hai ngày trước khi in phải nộp cho Sở Liêm Phóng hai bản vỗ kèm theo bản dịch Pháp ngữ. (Tài liệu 20) Năm ngày sau, báo ra số đầu tiên.

4. Thỉnh thoảng trên báo Tiếng Dân có những khoảng trắng, dấu tích của ban kiểm duyệt. Trong báo cáo chính trị hàng tháng của Cảnh sát Pháp, đôi ba lần Tiếng Dân và Huỳnh Thúc Kháng được nêu tên, nhất là dưới thời Nhật chiếm đóng Đông Dương. Tuy nhiên, Tiếng Dân vẫn đều đặn xuất bản một cách hợp pháp suốt hơn 15 năm.

5. Suốt gần một năm Tiếng Dân chuẩn bị ra mắt, t́nh h́nh chính trị Đông Dương có những chuyển biến khá lớn. Một trong những biến cố trực tiếp ảnh hưởng đến Đông Dương là quyết định cắt đứt bang giao với Mat-scơ-va của Tưởng Giới Thạch, chấm dứt chính sách liên hiệp, phát động chiến dịch “thanh Cộng.” Trước khi Varenne rời Paris, ngày 21/4/1927 Bộ trưởng Thuộc Địa Léon Perrier chỉ thị rơ ràng rằng đừng nên vội vă cải cách, và vấn đề “chủ quyền” Pháp phải ưu tiên hàng đầu. Varenne cần tuyên bố rơ ràng rằng mặc dù Pháp theo đuổi một chính sách cởi mở, nhưng không quên bảo vệ quyền lợi Pháp; sẽ trừng phạt nặng nề và tức khắc những vi phạm luật pháp, kể cả giới báo chí. Perrier c̣n chỉ thị Varenne phải theo dơi và cô lập hoá những phần tử bị nghi ngờ, như nhóm Bùi Quang Chiêu, Cao Triều Phát, cùng các nhóm có khuynh hướng Đệ Tam Cộng Sản.( 21) Hôm sau, ngày 22/4/1927, Perrier cử Tướng Claudel, Tổng Thanh Tra Quân lực Thuộc địa, qua Viễn Đông để nghiên cứu kế hoạch pḥng thủ chống lại mọi xâm phạm an ninh của Đông Dương cũng như Quảng Châu Loan.( 22)

Ngày 16/5/1927, Toàn quyền Varenne trở lại Đông Dương. Pasquier về Pháp, cầm đầu Sở Kinh tế Đông Dương tại Bộ Thuộc Địa. Ngày 4/10/1927, Varenne kư một nghị định, áp dụng những biện pháp hành chính để ngăn chặn giới cầm bút sử dụng báo chí và sách vở chống chính quyền bảo hộ. Theo Nghị định này, “mọi âm mưu và hành vi gây rối loạn trật tự công cộng hay gây nên những bất ổn trầm trọng, hay khích động ḷng ghét bỏ chính phủ Pháp hay những chính phủ được bảo hộ” sẽ bị truy tố ra ṭa sơ thẩm h́nh sự và có thế bị kết án tù tới 5 năm” [theo điều 91 h́nh sự].( 23)

Nhóm Nguyễn An Ninh và Phan Văn Trường của báo La Cloche Fêlée [Chuông Rạn] tại Sài G̣n trở thành nạn nhân đầu tiên của nghị định này. Mặc dù La Cloche Fêlée đă đổi tên thành L’Annam ngày 6/5/1926, báo bị gián đoạn từ hạ tuần tháng 7/1927, sau khi Phan Văn Trường bị bắt giữ, truy tố ra ṭa. Tháng 1/1928, L’Annam tục bản được ít số, nhưng cuối cùng phải đ́nh bản ngày 2/2/1928. Luật sư Trường bị kết án 2 năm theo tinh thần Nghị định 4/10/1927. Là công dân Pháp, ông chống án tới Paris, nhưng cuối cùng vẫn bị y án, tù 2 năm tại Pháp. Nguyễn An Ninh cũng bị án 3 năm tù, giam tại Khám Lớn Sài G̣n, sau một cuộc xô xát giữa Phan Văn Hùm và nhân viên Mật thám tại ga xe lửa Bến Lức.(24)

Một Luật gia khác, Tiến sĩ Dương Văn Giáo (1890-1945), nguyên Luật sư ṭa phá án Paris, có thể coi như người tiếp nối con đường đối lập của Phan Văn Trường. Năm 1928, Luật sư Giáo xuất bản tờ Le Flambeau d’Annam [Đuốc Nhà Nam] đặt cùng trụ sở ṭa soạn với La Tribune indochinoise. Chuyến hồi hương ngày 25/11/1927 của Luật sư Giáo–cùng Camille Brevet và Edith Pye của Women’s International League for Peace and Freedom [Liên đoàn Phụ nữ Quốc tế v́ Ḥa b́nh và Tự do]–từng gây sôi nổi dư luận Sài G̣n một thời. Trong khi nhóm Bùi Quang Chiêu-Nguyễn Phan Long, qua báo La Tribune indochinoise ngày 23/11/1927 hô hào đón tiếp long trọng phái đoàn Dương Văn Giáo, Diệp Văn Kỳ (1894-1945), trên tờ Đông Pháp Thời báo, chống lại. Theo Kỳ, Giáo cũng như Bùi Quang Chiêu, Phó Chủ tịch Hội Đồng Quản Hạt Nam Kỳ, đều lấy tiền của tài phiệt A. R. Fontaine. Hôm sau, ngày 25/11/1927, tờ Văn Minh Báo của Bác sĩ Lê Quang Trinh đăng lại bài của Kỳ về Giáo. Tháng 9/1945, Giáo cũng bị Cộng Sản bắt và thủ tiêu trong đợt tắm máu các lănh tụ Lập Hiến và Đệ tứ CS.( 25)

 

E. TÀI CHÍNH:

Một tờ báo tư nhân nào cũng cần ổn định tài chính. Công ty Huỳnh Thúc Kháng là một công ty cổ phần. Những người thuộc ban quản trị đều phải có đa số cổ phần. Riêng Huỳnh Thúc Kháng không có vốn, các thương gia Phan Thiết “cho mượn” cổ phần để ông làm Chủ tịch.

Việc này gây ra vụ kiện tụng, trong thập niên 1970, về tài sản công ty Huỳnh Thúc Kháng giữa Vơ Đàn Sơn tại Tam Kỳ và người thừa kế hương hỏa Tiến sĩ Kháng (con gái và rể đang ở miền Bắc).( 26)

 

F. BAN BIÊN TẬP TIẾNG DÂN:

1. Ngày 11/1/1927, từ Tourane Huỳnh Thúc Kháng viết thư cho D’Elloy về vấn đề Ban biên tập của Tiếng Dân. Huỳnh Thúc Kháng sẽ là Chủ nhiệm kiêm Chủ bút. Phụ tá biên tập là Đào Duy Anh. Quản trị giao cho Trần Đ́nh Phiên, thương gia ở Phan Thiết. (Tài liệu 12)

 

2. Theo Đào Duy Anh, c̣n có:

a. Trần Hoành, tức Cửu Cai, bạn tù Côn Đảo của HTK, giúp việc quản đốc nhà in; Nguyễn Xương Thái, từ chức thư kư sở Thương chính Tourane, giúp việc văn thư. (Anh, 1989:24-5)

b. Chủ nhân rạp chiếu bóng Tam Tân ở Huế, ông Trần Kiêm Trinh và cháu là Phạm Đăng Nghiệp, giúp đỡ chỗ ở trong những tháng đầu, và rồi thuê ṭa soạn, v.. v... (Anh, 1989:25)

c. Y sĩ Trần Đ́nh Nam (1896-1974) là một mạnh thường quân, tham gia ban biên tập. Ngoài ra c̣n Vơ Liêm Sơn, v.. v...

 

3. Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947) sinh tại Thanh B́nh, Tiên Phước, Quảng Nam. Bạn kết giao của Phan Châu Trinh (1872-1926) và Trần Quí Cáp (1869-1908). Năm 1900, đậu đầu thi Hương trường Thừa Thiên. Năm 1904, đậu đầu thi Hội (Phan Bội Châu không đỗ khóa này); nhưng chỉ được hạng tư tại Đ́nh thí. V́ lư do nào đó không vào trường Quốc học hay ra làm quan.

Năm 1904, được Nguyễn Thành mời tới tư gia, cùng Phan Châu Trinh, gặp Phan Bội Châu (1868-1940).( 27) Sau khi Cử nhân Châu rời nước, Phan Thúc Diện, Lê Bá Thuần [Trinh], và Nguyễn Đ́nh Tân lập Hội thương ở Faifo (Hội An).( 28) Trong khi đó, một số thân sĩ đồng hương hô hào việc mở mang hương học, cắt tóc ngắn, mặc âu phục, học tiếng Pháp. Năm 1905, nhóm Phan Châu Trinh, Trần Quí Cáp, Huỳnh Thúc Kháng c̣n làm một huyến du Nam, sáng tác ra bài Chí Thành Thông Thánh và Lương Ngọc Danh Sơn Phú khích bác lối học khoa cử từ chương, kêu gọi giới sĩ phu đứng lên nhận trách nhiệm duy tân. Việc phát triển “tân học” được đẩy mạnh hơn sau khi Trần Qúi Cáp được bổ làm Giáo thụ Thăng B́nh năm 1906.

Năm này, Phan Châu Trinh qua Quảng Đông, rồi theo Phan Bội Châu sang Nhật, nhưng không tán thành chủ trương tranh đấu bằng vũ lực. Về tới Quảng Nam, Phó bảng Trinh xin gặp công sứ Jean Charles bày tỏ ước muốn “thờ người Pháp làm bậc thày để cầu tiến bộ.” Tháng 11/1906, Phó bảng Trinh viết “Đầu Pháp chính phủ thư,” được dịch đăng trên tờ Thành tích biểu Trường Viễn Đông Pháp [BEFEO], thường biết như Kỷ Yếu trường Viễn Đông Bác Cổ. Tuy nhiên Charles–một nhà hành chính thuộc địa lăo luyện, từng làm Chánh văn pḥng cho Auvergne, và được coi như một chuyên viên về bản xứ vụ, dù không tốt nghiệp trường Thuộc Địa Paris–vẫn luôn luôn nghi ngờ Phan Châu Trinh và các thân hữu. Nhiều hơn môt lần, Charles đă phản kháng các bài viết của Ernest Babut trên tờ Đại Việt Tân Báo, cũng như sự đả kích giới quan lại Việt trên tờ BEFEO của Phó bảng Trinh. Theo Charles, những lời hô hào trực trị của nhóm Phan Châu Trinh cực kỳ nguy hiểm, v́ Pháp không thể bảo hộ nếu không có vua quan thủ vai giới trung gian. Việc hô hào lập sở buôn, mở mang hương học, lập hội diên thuyết là phương cách để thiết lập những hội kín có tinh thần yêu nước, gợi hứng từ chiến thắng [Nga] của Nhật Bản năm 1905. Tóm lại, dù cách hoạt động khác biệt, cả hai nhóm Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh đều có một mục đích chung, tối hậu, là giành độc lập.( 29)

Mùa Thu 1907, sau ngày Toàn quyền Paul Beau về nước, các viên chức bảo hộ Pháp xuống tay với phong trào Duy Tân. Đồng chí của Phan Bội Châu, ngoại trừ Phó bảng Đặng Nguyên Cẩn, bị bắt giữ khắp nơi. Khâm sứ Fernand Levecque t́m đủ cách để khép nhóm Tiến sĩ Ngô Đức Kế ở vùng Thanh-Nghệ-Tĩnh vào tội tổ chức sở buôn để chuyển tiền cho Phan Bội Châu, qua trung gian Lương Tam Kỳ, một thổ phỉ người Hoa đă đầu thú. Đích thân Levecque c̣n tới Bắc Trung Kỳ hướng dẫn các quan tỉnh để có được bản án mong muốn, nhưng các quan Việt–như Tuần vũ Hường Khản–quá “ngu dốt,” viết nên những bản án thiếu sự tham khảo và áp dụng luật pháp.( 30)

Nhóm duy tân Quảng Nam, dù chủ trương hợp tác với Pháp, cũng bị âm thầm kiềm chế. Năm 1907, Công sứ Charles thuyết phục được Levecque thuyên chuyển Tiến sĩ Cáp vào Ninh Ḥa, giải tán Hội thương ở Faifo (Hội An). Đầu năm 1908, Tổng đốc Hồ Đắc Trung cũng tuân lệnh Charles ra bố cáo cấm Trần Quí Cáp diễn thuyết tại các làng xă, cấm tụ họp dân và cấm đánh trống trường, sợ gây phiền nhiễu cho dân chúng.( 31) Trường hương học ở xă Tây Lộc bị đóng cửa. Mặc dù hơn 60 lư trưởng, hào mục làm đơn khiếu nại, chương tŕnh giáo dục của nhóm duy tân bị gián đoạn.

Nhưng phải tới phong trào nổi dạy của nông dân miền Trung đ̣i giảm sưu dịch, thuế má trong mùa Xuân 1908–khởi đầu từ Quảng Nam, rồi lan rộng tới Quảng Ngăi, B́nh Định, Thừa Thiên–Levecque và Charles mới có cơ hội xuống tay mạnh mẽ. Phan Châu Trinh, đang ở Hà Nội đă hơn nửa năm, bị bắt, dẫn giải về Huế, kết án tử h́nh, rồi giảm c̣n chung thân khổ sai, đầy ra Côn Đảo.

Tại Quảng Nam, Huỳnh Thúc Kháng và hơn 20 người bị bắt vào cuối tháng 3/1908. Sáu người bị đầy ngay lên Lao Bảo. Tổng đốc Trung kết tội Huỳnh Thúc Kháng và Phan Thúc Diện là “âm mưu làm loạn, nhưng chưa thực hiện” [mưu bạn vi hành], kết án tử h́nh [giảo giam hậu], đổi thành đánh 100 trượng, chung thân khổ sai, đầy đi Côn Đảo. Lê Bá Thuần [tự Trinh], Nguyễn Thành, Nguyễn Bá Trác và

Trương Huy bị án đánh 100 trượng, 7 năm khổ sai. Nguyễn Đ́nh Tân, v́ đă 70 tuổi, bị lột bỏ mọi chức sắc. 10 người khác bị 100 trượng, 3 năm khổ sai v́ biết mà không báo cáo. Ngày 29/8/1908, Phủ Phụ Chính duyệt xét và y án tỉnh Quảng Nam, ngoại trừ trường hợp Nguyễn Bá Trác, lúc ấy đă trốn qua Nhật. Cử nhân Trác (tác giả bài Hồ trường sau này) được giảm án c̣n 3 năm khổ sai. (Năm 1913, Trác c̣n bị Hội Đồng Đề H́nh Bắc Kỳ lên án tử h́nh khiếm diện).

Cùng bị đầy ra Côn đảo với Tiến sĩ Kháng có Cử nhân Diện (được phóng thích sau Thế chiến I), Thuần (Trinh), và Thành [chết ở Côn Đảo năm 1910 hoặc 1912].( 32)

Phần Tiến sĩ Cáp bị một viên chức Pháp và Bố chính Phạm Ngọc Quát đến tận Ninh Ḥa bắt ngày16/4/1908 cùng 9 người khác (6 giáo quan, 3 Đông y sĩ), dẫn về Nha Trang. Sau đó, Bố chính Quát làm án tử h́nh ông với tội phản nghịch, tàng trữ tài liệu quốc cấm, và thông đồng với nước ngoài. Cùng bị kết án với TQC là Nguyễn Tư Trực, người đă cung khai những chi tiết vô cùng tai hại cho ông. Ngày 13/6/1908, Phủ Phụ chính Huế y án Tiến sĩ Cáp, trong khi giảm án Trực c̣n “giảo giam hậu.” Hai ngày sau, 15/6/1908, Tiến sĩ Cáp lên đoạn đầu đài. (33) Như thế, chi tiết Tiến sĩ Cáp bị chém trong ṿng 24 giờ mà Phó bảng Trinh nêu lên trong bản điều trần Trung Kỳ dân biến thỉ mạt kư (1911 và 1913) không đúng.

Nhờ sự can thiệp của kư giả Ernest Babut và Hội Nhân và Dân Quyền Pháp, tháng 6 năm 1910 Phó bảng Trinh được Toàn quyền Anthony Klobukowski đem ra tái xử, và phóng thích, rồi ngày 1/4/1911 đưa ông cùng con trai là Phan Châu Dật sang Pháp với học bổng 6 tháng. Sau khi Albert Sarraut được cử thay Klobukowski, ngày 18/7/1911 Phan Châu Trinh viết thư xin ở lại Pháp thêm một năm nữa để “lănh hội văn minh.” Sarraut chấp thuận ngay. Ai ngờ thời gian Phó bảng Trinh tự lưu đầy tại Pháp kéo dài tới 14 năm, kể cả ngót một năm bị tạm giam trong ngục Santé khi Thế chiến thứ nhất (1914-1918) bùng nổ.( 34)

Nhờ bản điều trần của Phó bảng Trinh nạp cho Sarraut năm 1911 (do Đại úy Jules Roux dịch, gồm khoảng 50 trang giấy khổ lớn), và sự can thiệp tích cực của Hội Nhân Quyền, năm 1913 một số nho sĩ duy tân được Phủ Phụ chính Huế giảm án. Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Đức Kế, Đặng Nguyên Cẩn và một số người khác ở Côn Đảo chỉ được phóng thích năm 1921.( 35) Ngày 26/6/1925, Phó bảng Trinh về tới Sài G̣n, nhưng không có cơ hội gặp lại bạn cũ. Tối 24/3/1926, ông từ trần v́ bệnh lao phổi.

Ngày 4/4/1926, Huỳnh Thúc Kháng dự lễ quốc táng Phan Châu Trinh ở Sài G̣n. Ông là một trong hai diễn giả chính đọc điếu văn trước khoảng trên 60,000 người tham dự tang lễ. Ít lâu sau, Huỳnh Thúc Kháng được yểm trợ ra tranh cử dân biểu Trung Kỳ. Ông đắc cử với số phiếu cao nhất (600 trên tổng số 640 phiếu), và được bầu làm Chủ tịch Viện Dân biểu.(36)

Trong thời gian ở Huế, Tiến sĩ Kháng khá thân t́nh với Phan Bội Châu, đang bị an trí tại đây từ cuối năm 1925. Sau khi báo L’Annam của Phan Văn Trường/Nguyễn An Ninh bị đóng cửa, Tiếng Dân đứng ra tiếp tục nhận quyên góp cho Cử Nhân Châu sinh sống suốt những năm cuối đời. Ông ít nhiều tham gia vào việc hiệu đính bản dịch Việt ngữ hồi kư của Phan Bội Châu (Tự Phán hay Niên Biểu). Ông cũng viết nhiều về Phan Tây Hồ, kể cả một tiểu sử tóm lược không được chính xác lắm. Huỳnh Thúc Kháng c̣n viết lại về cuộc dân biến 1908, cùng lược sử đời ông.

Từ ngày Nhật thiết lập Ṭa Lănh sự ở Huế năm 1942, nhân viên Hiến Binh [Kempeitai] Nhật liên lạc với nhóm Tiến sĩ Kháng. Có lẽ v́ thế năm 1945, Y sĩ Trần Đ́nh Nam được chọn làm Bộ trưởng Nội vụ của chính phủ Trần Trọng Kim (4-8/1945).

Tháng 3/1946, Tiến sĩ Kháng được chọn làm Bộ trưởng Nội vụ trong chính phủ Liên hiệp Kháng chiến, với cương vị “độc lập.” Được Hồ Chí Minh cử làm Quyền Chủ tịch Nhà Nước từ 31/5 tới 21/10/1946, khi Hồ qua Pháp thương thuyết về một giải pháp chính trị cho Việt Nam. V́ một lư do nào đó, Tiến sĩ Kháng công khai ủng hộ Vơ Nguyên Giáp thẳng tay tiêu diệt các đảng viên Việt Nam Quốc Dân ĐảngĐại Việt trong mùa Hè-Thu 1946–đặc biệt là vụ án Ôn Như Hầu Hà Nội . . . “để bẻ găy âm mưu đảo chính nhân dịp Quốc khánh Pháp” (14/7/1946)!

Tham dự phiên họp Quốc Hội “kháng chiến” từ 28/10 tới 9/11/1946, rồi vào Huế. Sau ngày 19/12/1946, được di tản vào Liên khu V. Ngày 24/4/1947 chết tại Quảng Ngăi.

 

4. Đào Duy Anh (1904-1988) nguyên quán Khúc Thủy, Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, Hà Đông. Sinh tại Thanh Hóa. Học Quốc học Huế. Năm 1923, tốt nghiệp cao đẳng tiểu học (trung học đệ nhất cấp), dạy học ở Đồng Hới, Quảng B́nh (37)

Giống như nhiều thanh niên “thế hệ 1925,” Đào Duy Anh bắt đầu có ư thức quốc gia dân tộc nhờ phiên ṭa xét xử Phan Bội Châu ngày 23/11/1925 ở Hà Nội. Sau khi Phan Bội Châu bị Hội đồng đề h́nh Bắc Kỳ kết án chung thân khổ sai, một phong trào đ̣i ân xá bùng lên khắp nơi. Ngày 5/12/1925, khi tân Toàn quyền Varenne (11/1925-11/1927) ra tới Hà Nội, hàng trăm học sinh, sinh viên biểu t́nh chào mừng và yêu cầu ân xá cho Phan Bội Châu. Bốn ngày sau, 9/12, Hội đồng Bảo hộ Bắc Kỳ dưới sự chủ tọa của tân Thống sứ René Robin quyết định giảm án chung thân của Phan Bội Châu xuống án treo.( 38)

Ngày 21/12/1925, Pasquier ra Hà Nội; gặp Phan Bội Châu một tiếng đồng hồ tại văn pḥng chúa ngục để thảo luận với cựu lănh tụ Đông du về các điều kiện an trí. Cuối cùng, ngày 23/12/1945, Varenne kư nghị định an trí Phan Bội Châu tại Huế, dưới sự kiểm soát của Chánh sở Mật thám Trung Kỳ Sogny.( 39)

Trên đường xe hơi từ Hà Nội về Huế, Phan Bội Châu ghé qua trụ sở Hội Quảng Trị ở Đồng Hới, Quảng B́nh. (Anh, 1989: 9-10) Sau lần gặp Phan Bội Châu này, Đào Duy Anh bỏ nghề giáo, định vào Sài G̣n làm báo.

Tới Đà Nẵng, Đào Duy Anh gặp Huỳnh Thúc Kháng, và đồng ư tham gia công ty Tiếng Dân. (Anh, 1989:20). Mùa Hè 1926, Trần Mộng Bạch kết nạp Đào Duy Anh vào Việt Nam Cách Mệnh Đảng, hoá thân của Hưng Nam Hội (Anh, 1989:20, 28-31). Lúc này Bạch đă chịu ảnh hưởng của Việt Nam Thanh Niên Kách Mệnh Hội [VNTNKMH] của Lư Thụy, qua đường dây Lê Duy Điểm, và cử Trần Phú qua Quảng Châu vào tháng 7/1926. Nhưng Điểm thực ra đă bí mật tham gia tổ chức VNTNKMH, và được gửi về nội địa hoạt động. Trần Phú rồi cũng ngả theo Lư Thụy và được gửi qua Nga huấn luyện.

Mùa Hè 1927, Đào Duy Anh tham gia Việt Nam Tấn Bộ Đảng (Parti Progressive Annamite); với ư định đề cử Phan Bội Châu làm Đảng trưởng. Bị Pasquier cho lệnh cấm (Anh 1989:21). Ngày 14/7/1928, Đào Duy Anh được cử làm Tổng Bí thư Tân Việt Cách Mạng Đảng [Tân Việt], một giả túc mới của Việt Nam Cách Mệnh Đảng. Tôn Quang Phiệt là Bí thư Trí kỳ (Bắc). Nhân kỳ (Trung) có Đặng Thái Mai, Vơ Liêm Sơn, Nguyễn Hữu Diếu, Trần Hữu Duẩn, Nguyễn Khoa Văn, Vơ Giáp, v.. v... Tháng 7/1929, Đào Duy Anh bị bắt ở Huế, do lời khai của Tú Đàn (Anh, 1989:44). Cuối năm 1930, Đào Duy Anh và vợ chưa cưới được tha. Từ đó, dạy tư tại trường Thuận Hóa, đi vào đường soạn từ điển Hán-Việt và tự nghiên cứu lịch sử kiểu Marxist.

V́ lập trường “Cộng Sản” này, việc Đào Duy Anh xa rời Tiếng Dân rất dễ hiểu, nhất là từ khi các tân lănh đạo Đảng CSĐD công khai chỉ trích Tiếng Dân và Huỳnh Thúc Kháng là “cải lương”, “phá hoại cách mạng.” Thêm vào đó, năm 1928, Huỳnh Thúc Kháng bị ép buộc phải từ chức Viện trưởng Viện Dân biểu, sống thuần bằng nghề báo.

Thập niên 1950, Đào Duy Anh dính líu vào vụ Nhân Văn-Giai Phẩm, bị cách chức Giáo sư, về làm việc dưới quyền Trần Huy Liệu tại Viện Sử học Hà Nội.

 

KẾT TỪ:


Bán tuần san Tiếng Dân–dù không gây nhiều tiếng vang hay được nghiên cứu sâu rộng như Nam Phong, Trung Bắc Tân Văn, La Cloche Fêlée, La Lutte, Thanh Nghị, v.. v...– có giá trị lịch sử của nó.

Tiếng Dân là cơ quan ngôn luận tư nhân bằng Việt ngữ đầu tiên xuất bản tại Huế và phục vụ độc giả An Nam (Trung Kỳ) suốt hơn 15 năm dài. Huỳnh Thúc Kháng–giống như những tri kỷ của ông từng hy sinh đời ḿnh cho giấc mộng hiện đại hóa đất nước một cách ôn ḥa–đă kiên nhẫn tối đa, dùng Tiếng Dân như một phương tiện giáo hóa đám đông mà theo ông c̣n “chậm tiến,” chưa đủ sức chen vai, thích cánh với thế giới của Luật kẻ mạnh.

Một mặt, chính quyền bảo hộ Pháp, liên tục theo dơi và kiểm duyệt chặt chẽ. Điều này cũng dễ hiểu. Và chưa hẳn chỉ có thực dân Pháp mới đàn áp giới văn bút.

Tại miền Bắc Việt Nam, sau sự cố Nhân Văn-Giai Phẩm, từ năm 1957 không c̣n một tờ báo tư nhân nào. Sau năm 1975, t́nh trạng triệt tiêu báo tư nhân trải rộng khắp nước. Những đ̣i hỏi về quyền tự do cơ bản mà nhóm Nguyễn Ái Quấc đưa ra trước Hội nghị Versailles ngày 18/6/1919–nhất là tự do tư tưởng và phát biểu, tự do hội họp–đều có thể lập lại vào đầu thế kỷ XXI, ngay tại Việt Nam. Ngoài ra, c̣n những pháp lệnh và “Luật bảo vệ an ninh quốc gia,” cho phép tịch thu mọi ấn loát phẩm, trừng phạt những người tàng trữ, nếu cần.

Dưới chế độ Quốc Gia Việt Nam, và rồi hai chế độ Việt Nam Cộng Ḥa, mặc dù cũng có nguyên tắc “tự do ngôn luận” nhưng giới báo chí, xuất bản đều chịu những kiểm soát chặt chẽ. Chính sách kiểm duyệt được duy tŕ từ năm 1949 tới 1975. Các Nghị định, Sắc luật báo chí năm 1949, 1950, 1954, hay Sắc Luật số 10/64 ngày 30/4/1964, và nhất là Luật 07 (1972) dưới chế độ Nguyễn Văn Thiệu từng là mục tiêu của những cuộc tranh đấu đ̣i hủy bỏ (Ngày kư giả đi ăn mày). Lưỡi kiếm treo trên đầu giới báo chí Quốc Gia Việt Nam là “cái mũ”ờ Việt Minh và chống Pháp. Qua thời Việt Nam Cộng Ḥa, ngoài cái mũ “Việt Cọng,” c̣n thêm những cái mũ “trung lập,” “phản chiến,” “ngụy ḥa.”

Báo chí, sách vở đều bị kiểm duyệt. Đặc biệt là các tác phẩm viết về chiến tranh của Nguyên Vũ, Phan Nhật Nam, Thế Hoài, v.. v... Văn khố Tổng Nha Cảnh Sát Quốc Gia Sài G̣n c̣n lưu trữ danh sách 29 kư giả bị t́nh nghi là Cộng Sản nằm vùng hay thân Cộng vào năm 1964. Ngoài những nhân vật như Quốc Phượng (báo Tia Sáng), Nguyễn Duy Hinh, v.. v..., thật ngạc nhiên khi thấy nhà thơ Nguyễn Vỹ (báo Phổ Thông), nhà văn Chu Tử (báo Sống), hay kư giả Việt Định Phương (báo Trắng Đen), Lê Tràng Kiều, v.. v... bị nghi là “thân Cộng.” Thiếu tướng Đỗ Mậu phải viết thư can thiệp Chu Tử mới được ra báo; trong khi Trung tướng Dương Văn Minh cũng phải đích thân cho Đinh Văn Khai, người bị tố cáo thuộc “chế độ Ngô triều,” tục bản tờ Tiếng Chuông! Và, người có quyết định cho ra báo hay không, một thời, là Đại tá Phạm Ngọc Thảo, ngồi tại văn pḥng Phủ Thủ tướng Nguyễn Khánh!( 40) Người Việt đối xử với người Việt chẳng tử tế ǵ hơn ngoại nhân.

Mặt khác, lập trường “Pháp-Việt đề huề” của Tiếng Dân, cũng như nhóm Tự Lực Văn Đoàn ở miền Bắc, hay Lập Hiến ở miền Nam, thường bị Đảng Cộng Sản và một thiểu số quá khích chỉ trích. “Án Nghị Quyết” của Đảng CSĐD vào tháng 3/1931, chẳng hạn, xếp hạng “bọn” Huỳnh Thúc Kháng, Phạm Quỳnh, cùng nhóm Lập Hiến là “quốc gia cải lương,” “phá hoại cách mạng.”(41) Tại Đại hội lần thứ I của Đảng CSĐD từ 27 tới 31/3/1935, c̣n gay gắt hơn nữa. Nghị quyết Đại hội I chửi rủa–một đặc tính khó trộn lẫn của những “công nhân giác ngộ cách mạng”–“bọn” cải lương Bùi Quang Chiêu, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Bội Châu, Dương Văn Giáo, v.. v... là treo bảng hiệu “phản đối đế quốc”. . . “để bán ḿnh cho cao giá.”( 42) Truyền đơn và các tài liệu học tập hay báo cáo khác của Đảng CSĐD trong năm 1936 vẫn c̣n lên án “bọn cải lương” Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng, Bùi Quang Chiêu, v.. v... là “phá hoại cách mạng.” (43)

Thực ra, đây chỉ là quan điểm của nhóm tả khuynh mới từ Mat-scơ-va trở về bắt đầu công tác chỉnh Đảng (Trần Phú, 1930-1931) và rồi tái dựng Đảng CSĐD (Litvinov Lê Huy Doăn [Hồng Phong, 1902-1942], Cintchkin Hà Huy Tập [Năm nhỏ, 1906-1941], Svan Nguyễn Văn Dựt, Kan Nguyễn Ngọc Vi [Phùng Chí Kiên, 1906-1941], v.. v..., từ 1932 tới 1941). Quá giáo điều và trung thành với Liên bang Sô viết, họ công kích ngay cả Nguyễn Ái Quốc, người sáng lập ra VNTNKMH và Đảng Cộng Sản Việt Nam. Theo họ, Nguyễn Ái Quốc cũng chỉ viết ra “những lư thuyết đầu cơ, cải lương, duy tâm, quốc gia chủ nghĩa (như quyển sách Đường Kách Mệnh . . ., quyển Duy Vật Sử Quan Sơ học của Đảng Xiêm).” (44)

Với đại đa số người Việt đương thời, chẳng có ǵ quí hơn một cuộc sống no đủ, yên lành. Luật sinh tồn là khuôn thước có hàng ngàn năm lịch sử. Giấc mộng độc lập, tự chủ người Việt nào chẳng thầm mơ ước. Nhưng những người có viễn kiến không thể không nh́n về giai đoạn hậu-thuộc-địa. Một nước “độc lập” trên giấy tờ, truyền đơn, khẩu hiệu–nhưng thực chất độc tài, chuyên chế, nghèo khổ, lạc hậu, người cầm quyền trở thành những kẻ cướp ngày, công khai có vũ khí và được “luật pháp” bảo vệ–chưa hẳn đă đáng mong ước, trông đợi hơn một chế độ lệ thuộc ngoại nhân. Đó là chưa nói đến hiểm họa đời kiếp từ phương Bắc.

Chủ trương và liên lũy tranh đấu nâng cao dân trí, đ̣i hỏi nhân và dân quyền là những điều chỉ có bậc trí thức với viễn kiến mới đủ đại dũng hô hào, thực hiện bằng sự khổ đau, tủi nhục và ngay cả mạng sống ḿnh. Chẳng cần đọc Lenin, một người có minh trí b́nh thường thôi, cũng hiểu được rằng “nhiệt t́nh cộng với sự ngu dốt thành phá hoại.” Một phe nhóm, đảng phái nào đó có thể giành đoạt chính quyền bằng họng súng, độc quyền cai trị và độc quyền tư tưởng, lư luận; nhưng khó thể hiện đại hóa được đất nước, đưa dân tộc vào nhịp sống văn minh, hiện đại chung của thế giới. Liều thuốc duy nhất để chữa chạy căn bệnh chậm tiến của Việt Nam là nâng cao dân trí. Huỳnh Thúc Kháng chỉ đi theo con đường của Trần Quí Cáp, Phan Châu Trinh hay Phan Văn Trường đă thể hiện. Con đường đă biến Gandhi thành Á Thánh, đưa India đến độc lập chính trị và hiện đại hóa một cách ḥa b́nh.

Chỉ những cá nhân đặt quyền lợi đảng phái, tôn giáo hay bè phái ḿnh trên quyền lợi đất nước, dân tộc–hoặc v́ thiếu sự hiểu biết và tầm nh́n, hoặc v́ quá giáo điều–mới không đọc lại và suy nghiệm vai tṛ của nhóm nho sĩ duy tân mà Huỳnh Thúc Kháng là con ngựa chiến già cuối cùng kéo chiếc xe Tiếng Dân từ 1927 tới 1943.

 

Houston, 6/10/2005-30/3/2010

Chính Đạo


[Chính Đạo, “Báo Tiếng Dân (1927-1943): Vài Tư Liệu Mới;” Hợp Lưu Magazine (Fountain Valley, CA), số 86]


Phụ chú:

1. David G. Marr, Vietnamese Tradition on Trial, 1925-1945 ( Berkeley: Univ of California Press, 1981); Idem., Vietnamese Anti-Colonialism, 1885-1925 ( Berkeley: Univ of California Press, 1971); Huỳnh Văn Ṭng, Lịch sử báo chí Việt-Nam từ khởi thủy đến 1930 (Sài G̣n: Trí Đăng, 1973).

2. Nguyễn Quốc Thắng, Huỳnh Thúc Kháng: con người và thơ văn (Sài G̣n: PQVKDTVH, 1972; Huỳnh Thúc Kháng, Tự truyện, Anh Minh dịch từ bản Hán ngữ (Huế: Anh Minh, 1963).

3. Trung tâm lưu trữ Quốc gia [TTLTQG] 2 (Sài G̣n), RSA/HC, HS 1763 và 1869.

4. Le Courrier de Saigon, số 7, 5/4/1965. Thư viện Quốc Gia Pháp tại quận XIII, Paris, có lưu trữ một sưu tập không đầy đủ Gia Định Báo. Hiện báo đă được chụp microfilm. Xem thêm Huỳnh Văn Ṭng, 1973, tr. 91-102; Marr, Tradition On Trial, 1981:44-9, 164-66, 350-51; Vũ Ngự Chiêu, Các vua cuối nhà Nguyễn, 1883-1945, 3 tập (Houston: Văn Hóa, 1999-2000), tập I, 1999:169-170; Phạm Long Điền, “Gia Định Báo;” Bách Khoa M [số 403], 1974:33-37; & N [số 404], 1974:23-30; Nguyên Vũ, “Góp phần vào việc nghiên cứu Petrus Key;” Ngàn Năm Soi Mặt (Houston: Văn Hóa, 2002), tr. 217-18.

5. Xem thêm Nguyễn Văn Trung, Trương Vĩnh Kư: Nhà văn hóa (Hà Nội: 1993), tr. 169-205.

6. CAOM (Aix), GGI [AMIRAUX], d. 7717.

7. Huỳnh Văn Ṭng, 1973, tr. 57-58, 65-66; Marr, Tradition On Trial, 1981:151-52, 164. Nguyễn Văn Vĩnh chủ trương tách biệt Bắc Kỳ khỏi Trung Kỳ. Từng đắc cử Hội đồng thành phố Hà Nội; từ 1913 là Nghị viên Hội đồng tư vấn Bắc Kỳ (sau là Viện Dân biểu), và có chân trong Thượng Hội đồng Đông Pháp.

8. Yểm trợ báo này có Sarraut và Khải Định. Pierre Pasquier, Giám đốc Nha Chính trị và Hành chính, cung cấp mỗi tháng 500 đồng. Ngay từ bài “Mấy nhời nói đầu” trong số ra mắt đă phải chịu sự kiểm duyệt của Nha Liêm phóng và Thống sứ Bắc Kỳ. CAOM (Aix), R.19.40; dẫn trong Marr, Tradition on Trial, 1981:153n38, 68n28 (dẫn tư liệu văn khố Thống sứ Bắc Kỳ tại Việt Nam). Xem chi tiết trong Ibid., tr. 63-6, 294; Vũ Ngự Chiêu, Các vua cuối, Tập II, 2000:752n10. Có tài liệu cho thấy Phạm Quỳnh là thư kư hạng 5 của Nha Thanh Tra Chính trị và Hành chính (mật thám) Pháp của Pasquier; CAOM (Aix), Amiraux 19065. Nguyễn Bá Trác, đồng chủ bút của Phạm Quỳnh, cũng làm việc dưới quyền Pasquier và ngày 11/6/1918, được đề nghị tăng lương từ 100$ lên 120$ mỗi tháng v́ mới thăng lên ṭng ngũ phẩm; Ibid., Amiraux 26701. Về một quan điểm khác đối với Phạm Quỳnh, xem Phạm Thị Ngoạn, T́m hiểu tạp chí Nam Phong, 1917-1934, bản dịch Phạm Trọng Nhân (Yerres, Pháp: Ư Việt, 1993). Sẽ dẫn: Phạm Thị Ngoạn 1993. Bà Ngoạn là trưởng nữ Phạm Quỳnh. Thư viện Quốc gia Pháp (Paris) có một sưu tập khá đầy đủ tựa báo này, với dạng microfilm [MICR D-998].

9. Trung Bắc tân văn chỉ đ́nh bản vào tháng 9/1945. Nguyễn Văn Vĩnh c̣n xuất bản bán tuần san L’Annam Nouveau, tại Hà Nội, bằng Pháp ngữ; từ ngày 25/1/1931 cho tới ngày 26/4/1942. Tuy nhiên, Nguyễn Văn Vĩnh chết từ năm 1936. Từ số báo 920, đề ngày Chủ Nhật, 4/2/1940, Vũ Ngọc Liên làm Chủ bút. (BNF, Jo 95260)

10. Trương Duy Toản là một cựu du học sinh phong trào Đông độ, tới Paris từ năm 1913 như sứ giả của Cường Để, từng bị bắt giữ năm 1915 (cùng với Đỗ Văn Y), tại Paris, rồi bị trục xuất về nước sau khi được miễn tố. Chính Đạo, Việt Nam Niên Biểu, tập III: Nhân Vật Chí, tái bản có bổ sung (Houston: Văn Hoá, 1997), tr. 558-59. Chúng tôi sử dụng năm sinh và mất, cũng như chi tiết về tờ Sài thành nhựt báo, từ Nguyễn Quốc Thắng-Nguyễn Bá Thế, Từ Điển Nhân Vật Lịch Sử Việt Nam (TP/HCM: 1992), tr. 918-19. Phần Nguyễn Phan Long là một nhà văn có tài viết tiếng Pháp. Từ năm 1922, bỏ việc ở Sở Quan thuế Sài G̣n ra tranh cử Hội đồng Quản Hạt [HĐQH] Nam Kỳ, và bước vào nghiệp báo. Tháng 10/1926, hợp tác với nhóm Bùi Quang Chiêu lập Đảng Lập Hiến. Trực tiếp trông coi La Tribune indochinoise khi Bùi Quang Chiêu qua Pháp, và dính líu vào việc công kích Pasquier sau “cuộc đảo chính cung đ́nh” ở Huế ngày 2/5/1933–tức đột ngột loại bỏ toàn bộ Nội các Nguyễn Hữu Bài, thành lập một nội các mới do vua Bảo Đại trực trị. Năm 1936, tách khỏi nhóm Lập Hiến, ngả theo Cao Đài. Xem tiểu sử Nguyễn Phú Khai, và Nguyễn Phan Long trong Chính Đạo, Nhân Vật Chí, tr. 363-4, 361-2. Idem., Hồ Chí Minh, tập I: 1892-1924 (Houston: Văn Hoá, 1997), tr. 260-3. Sẽ dẫn: Chính Đạo, Hồ Chí Minh, tập I (1997). Xem thêm Ralph Smith, “Bui Quang Chieu and the Constitutionalist Party in French Indochina, 1917-1930;” Modern Asian Studies, 3:2 (1969), tr. 131-50.

11. Lục tỉnh tân văn, lập trường thân chính phủ, chỉ đóng cửa năm 1944.

12. La Cloche Fêlée, số 20, (26/11/1925).

13. Ngày 27/3/1928, Phan Văn Trường bị Ṭa Đại h́nh Sài G̣n kết án hai năm tù. Chống án qua Pháp, nhưng bị y án. Ngày 14/8/1929, bị bắt ở Paris, giam tại ngục Santé 2 năm. Măn hạn, về nước, ra Hà Nội, và từ trần ở đây ngày 22[21?]/ 4/1933. Phần Nguyễn An Ninh, sau chuyến qua Pháp đón vợ chồng Nguyễn Thế Truyền vào cuối năm 1927, ngày 3/10/1928, bị kết án 3 năm tù [tới 3/10/1931] v́ tội hành hung một nhân viên liêm phóng [Cai Nên] tại ga xe lửa Bến Lức. Phan Văn Hùm, hung thủ thực sự, chỉ bị án treo, qua Pháp du học. Xem thêm chú 24, infra.

14. Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1888-1939), quê Bất Bạt, Sơn Tây (huyện Ba V́, ngoại thành Hà Nội). Con Án sát Nguyễn Danh Kế và bà Lưu Thị Hiền. Thi hỏng khóa thi Hương năm 1912. Chủ bút Hữu Thanh năm 1921-1924, và chủ biên An Nam Tạp chí từ 1926 tới 1933. Vào Nam, ông giữ mục Văn uyển của tờ Đông Pháp thời báo. Tự ví ḿnh như bị “đầy xuống hạ giới v́ tội ngông.”

15. La Tribune indochinoise (Sài G̣n), 15/9/1926. Ngày 30/10/1926, Huỳnh Thúc Kháng, Chủ tịch Viện Dân Biểu An Nam, gửi thư cho Khâm sứ về mẫu triện [con dấu] Viện Dân Biểu An Nam; TTLTQG 2 (Sài G̣n), RSA/HC, HS 1763.

16. CAOM (Aix), INF, carton 276, d. 2423. Xem thêm “Note pour le Ministre” ngày 14/3/1927; Ibid., d. 2425.

17. Báo cáo ngày 3/3/1926, Varenne gửi BTTĐ; CAOM (Aix), INF, carton 276, d. 2424; “Note pour le Ministre” ngày 14/3/1927; Ibid., d. 2425. Một hồi kư xuất sắc về ngành thuốc tại Đông Dương là Hồi kư Nguyễn Xuân Chữ (Houston: Văn Hóa, 1996).

18. Theo Chủ tịch Đảng Việt Nam Độc Lập, khi A. F. Fontaine thành lập công ty Société francaise des Distilleries de l'Indochine [SFDI] tại miền Bắc năm 1901, tổng số vốn chỉ 2 triệu francs. Phần tư thế kỷ sau, năm 1926, vốn của Fontaine tăng lên 1500% (30 triệu francs), trong khi trị giá mỗi cổ phần tăng lên 1320% (500 francs năm 1901 lên 6,600 francs năm 1926). Đó là chưa kể những tệ nạn bắt rượu lậu–đưa đến những vụ tố cáo rượu lậu vô bằng chứng, nhưng đủ mang lại bao thảm kịch, khó khăn cho nông dân. Nạn độc quyền muối, ban hành từ năm 1898, cũng khiến dân chúng cực kỳ bất măn. Dân làm muối ở vùng biển phải mang số muối thu hoạch tới cân ở sở đoan, bán cho nhà nước; rồi nhà nước bán lại cho giới tiêu thụ qua trung gian các đại lư. Năm 1926, chính phủ mua vào, 6 hào một tạ; nhưng bán ra cho đại lư 3.70 đồng 1 tạ, và khi nhà buôn bán ra cho dân, giá lên tới 6$ tới 7$ 1 tạ; Ibid., SLOTFOM, Séries III, cartons 2 & 3. Xem thêm hồ sơ các báo Đông Dương và Pháp trong Ibid., INF, carton 276, d. 2424, 2426, và 2427.

19. Note của Duchêne ngày 14/3/1927; Ibid., INF, carton 276, d. 2425.

20. Bulletin des Amis de Vieux Hué [BAVH], vol. VII, No. 3 (7-9/1920), tr. 365-384.

21. Thư ngày 21/4/1927, Perrier gửi GGI; CAOM [Aix]. INF, carton 276, d. 2425.

22. “Instructions secrètes au sujet de la Mission confiée au Général de Division Claudel;” Ibid. INF, carton 276, d. 2425.

23. “Le régime de la presse;” Văn Lang (Sài G̣n), 26/8/1939, tr. 31. Những điều khoản của Luật báo chí năm 1898 vẫn giữ nguyên. Ngày 1/11/1927, Varenne về nước. Tổng thư kư Đông Dương, Monguillot, xử lư thường vụ cho tới ngày 7/8/1928. Mặc dù có những vận động đưa Monguillot lên thay Varenne, tháng 8/1928, Pasquier được cử làm Toàn quyền; Thư ngày 23/1/1928, Darles gửi BTTĐ; CAOM (Aix), INF, carton 276, d. 2425. René Robin, Thống sứ Bắc Kỳ, xử lư thường vụ tới ngày 26/12/1928, khi Pasquier nhiệm chức.

24. Đă có nhiều nghiên cứu về Nguyễn An Ninh, Phan Văn Trường và “khuynh hướng Cộng Sản” của hai tờ La Cloche FeléeL’Annam. Xem, chẳng hạn, Tâm Vũ [Trần Văn Giàu], “Khuynh hướng Cộng Sản trong hai tờ báo La Cloche Felée và L’Annam ở Sài G̣n ( 1923-1927);” Nghiên Cứu Lịch Sử (Hà Nội), số 175 (7&8/1977), tr. 19-26, 36; và Nguyễn Phan Quang-Phan Văn Hoàng, Luật sư Phan Văn Trường (TPHCM: 1995). Xem thêm, Trần Ngươn Phiêu, Phan Văn Hùm (Amerillo, TX: Hải Mă, 1993). Tâm Vũ và Nguyễn Phan Quang-Phan Văn Hoàng có lẽ đi quá xa khi giải thích NAN và PVT có khuynh hướng CS từ thập niên 1920. Tài liệu của Ban chỉ huy ở ngoài [BCHON] Đảng CSĐD cho thấy tới giữa thập niên 1930, NAN vẫn chưa hề được coi như người Cộng Sản, mà chỉ bị lợi dụng để phát động chính sách “Mặt trận thống nhất” của Quốc tế Cộng Sản [QTCS], đồng thời đương đầu nhóm “Trotskyite” Tạ Thu Thâu-Trần Văn Thạch-Phan Văn Hùm–những người bạn cũ, chia ngọt xẻ bùi với nhóm Bourov Dương Bạch Mai, Nguyễn Văn Tạo, giờ đă có lệnh từ Mat-scơ-va phải truy diệt, khiến ngừng hiện hữu. Xem, Văn kiện Đảng Toàn Tập [VKĐTT], tập VI:1936-1939 (Hà Nội: CTQG, 2003). Mùa Hè 1937, Dân biểu Maurice Honel c̣n tặng hoa cho bà Nguyễn An Ninh ở Sài G̣n như để khoét sâu dị biệt giữa NAN với nhóm La Lutte. Kết luận NAN có khuynh hướng Trotskyite–như Bác sĩ Trần Ngươn Phiêu trong Phan Văn Hùm (2003)–sợ rằng không đủ bằng chứng. PVT hay NAN thực ra chỉ là những người yêu nước nhiệt thành. Cả hai chủ trương tranh đấu một cách hợp pháp cho nhân và dân quyền, và chủ nghĩa cộng ḥa với ḷng ngưỡng mộ và niềm tin ở truyền thống dân chủ, tự do, pháp trị của dân tộc Pháp. Cũng như Nguyễn Sinh Côn (NAQ), PVT và NAN chỉ tả khuynh, ngưỡng mộ Liên Xô là nước duy nhất đứng về phía các nước bị ngoại cường xâm chiếm và đô hộ. Trong khi đó, những người hữu khuynh như Phan Châu Trinh, Bùi Quang Chiêu, v.. v... muốn hợp tác tinh thành với Pháp, đấu tranh trong khuôn khổ pháp định. Chua chát là dù tả hay hữu khuynh, những người Việt Nam yêu nước đều bị chính quyền Pháp thường trực nghi ngờ, theo dơi và sẵn sàng hủy diệt khi đụng chạm, hoặc bị t́nh nghi là làm tổn hại, đến “chủ quyền” Đại Pháp cùng nền “trật tự thuộc địa.” Trong khi đó, Nga Sô của Josef V. Stalin [Dzhugasvili]–hay Trung Cộng của Mao Trạch Đông [Nhuận Chi] sau này–có những lư do riêng để thực hiện “nghĩa vụ quốc tế” tại Đông Dương. Cần những nghiên cứu mới, dưới ánh sáng sử học, mới thấy rơ được những “ảo ảnh sa mạc” của trí thức Việt Nam trong giai đoạn 1925-1945.

25. TTLTQG 2 (TP/HCM), Goucoch, IIA.45/233(2). Hồ sơ trục xuất Kỳ về Huế năm 1937 ghi năm sinh là 1900. Xem thêm truyền khẩu về Kỳ và cha, Diệp Văn Cương, trong Hứa Hoành, Những phú hộ lừng danh Nam Kỳ (Houston: Văn Hóa, 1999), tr. 163-67, 244-62.

26. Xem, Xuân Tùng, “Nhân chuyến đi thăm nhà thờ cụ Huỳnh;” Bách Khoa (Sài G̣n), số D [405], [1/3/]1974, tr. 47-8.

27. Nguyễn Thế Anh, Phong trào kháng thuế miền Trung năm 1908 qua châu bản triều Duy Tân (Sài-g̣n: 1972), Tài liệu 9, tr. 143. Huỳnh Thúc Kháng chỉ nói gặp nhau; Idem., “Cuộc kháng thuế ở Trung Kỳ năm 1908,” trong Nguyễn Quốc Thắng, Huỳnh Thúc Kháng: Con người và thơ văn (Sài-g̣n: 1972), tr. 317. PCT cho rằng chỉ có HTK và Phan Diện gặp PBC.

28. Nguyễn Thế Anh, Châu Bản, TL. 9, tr. 43-4. Nguyễn Đ́nh Tân có lẽ là Nguyễn Toàn trong điều trần của PCT, một quan đă về hưu, trên 70.

29. Báo cáo ngày 3/5/1908, RFaifo gửi Khâm sứ; CAOM (Aix), GGI, d. 5886.

30. Nguyên văn: “Le jugement rendu par les autorités provinciales, ne paraissant pas suffisamment étudié et l’application de la loi n’étant pas régulièrement faite, . . . Ce jugement, comme plusieurs autres qui m’ont été remis ayant montré d’une facon trop évidente, l’ignorance, la faiblesse ou la complaisance du Tuan phu de cette province,...;” Báo cáo ngày 27/6/1908, RSA gửi Gougal; Ibid., d. 5887.

31. Nguyên văn: “de ne plus battre le tambour, de crainte de troubler la tranquilité publique;” Lệnh ngày 18/1/1908 [ngày 15 tháng chạp Duy Tân năm thứ nhất]; Ibid., d. 5886.

32. Xem Phan Chu Trinh, A Complete Account of the Peasants’ Uprising in Central Vietnam (1908), bản dịch Anh ngữ của Peter Baugher and Vũ Ngự Chiêu (Madison: Center for Southeast Asian Studies, Monograph No. 1, 1983); Nguyễn Thế Anh, Châu bản, Tài liệu 9, tr. 43-6 (bản án 26 nhân sĩ Quảng Nam); và, đặc biệt, thư Quảng Nam Thân sĩ gửi Toàn quyền Bonhoure ngày 13/6/1908, trích in trong Chính Đạo, Hồ Chí Minh: Con người và huyền thoại, tập I: 1892-1924, tái bản có bổ sung (Houston: Văn Hóa, 1997), tr. 272- 75.

33. Tel. Cabinet 209C, 19/6/1908, RSA gửi Gougal; CAOM (Aix), d. 5886, và danh sách 66 người bị quan tỉnh Khánh Ḥa bắt giữ trong Ibid., d. 5887; Nguyễn Thế Anh, Châu Bản, TL 30, tr. 105-7.

34. Phan Văn Trường, đă bị động viên với cấp bậc Trung sĩ, bị nhốt tại quân lao. Phó bảng Trinh không hề bị nhốt chung với Nguyễn Ái Quốc tại ngục Santé như có người hoang tưởng. Nhân vật tội nghiệp nhất trong vụ này là Nguyễn Như Chuyên, từng làm thông dịch viên cho Phan Châu Trinh từ năm 1911-1912. Năm 1917, Chuyên tháp tùng Nguyễn Sinh Côn [Paul Thành] từ Paris tới Toulouse.

35. CAOM (Aix), GGI, 9PA, d. 15.

36. La Tribune indochinoise (Sài G̣n), 15/9/1926.

37. Đào Duy Anh, Nhớ nghĩ chiều hôm (Hà Nội: Trẻ, 1989), tr. 7.

38. CAOM [Aix], Affaires Politiques [AP], carton 1642.

39. Journal officiel de l’Indochine Francaise [JOIF], 26/12/1925; CAOM [Aix], AP, carton 1642.

40. TTLTQG 2 (TP/HCM), Phủ Thủ tướng VNCH, HS 29285 (Nghị định về báo chí), 29290 (kư giả thân Cộng), 29291 (báo Tiếng Chuông, Tia Sáng và Sống).

41. Văn Kiện Đảng Toàn Tập [VKĐTT], tập 3: 1931 (Hà Nội:1999), tr. 88.

42. VKĐTT, tập 5:1935, 2002:14. Đại hội kỳ I Đảng CSĐD, tổ chức tại Macao, qui tụ 13 [14?] đại biểu Việt, Miên và Lào. Tại Đại hội này, Litvinov Doăn được chỉ định làm Tổng thư kư Ban Trung ương chấp ủy [BTWCU]; trong khi Cinitchkin Tập làm Thư kư Ban chỉ huy ở ngoài [BCHON], kiêm ủy viên thường trực BTWCU. BTWCU gồm 13 người. Nguyễn Ái Quốc (dưới bí danh mới Lin) là Ủy viên Dự bị [Dự khuyết]. Ban thường vụ gồm 5 người, kể cả Cinitchkin Tập và Đinh Thanh (Đinh Tân), người được QTCS chỉ định làm XLTV Tổng thư kư trong thời gian Litvinov Doăn vắng mặt. Tuy nhiên, Đinh Thanh đến Macao sau Đại hội I, và rồi “biến mất.” Hồ Nam Trần Văn Giàu, dù đă công khai xin lỗi và tham dự việc soạn thảo tài liệu, không được bầu vào BTWCU v́ thái độ “phản Lê-nin-nit;” Thư ngày 31/3/1935, BCHON gửi QTCS; Ibid. 2002:190-204. Trần Văn Giàu sau đó bị Pháp bắt, và tháng 6/1935 bị kết án 5 năm tù, đầy ra Côn Đảo. Chưa rơ Giàu bị bắt vào thời điểm nào. Trong hai lần gặp tác giả ở Sài G̣n, Giáo sư Giàu, 94 tuổi, tránh đề cập đến vấn đề này. Xem thêm chi tiết về Đại hội I Đảng CSĐD trong CAOM (Aix), SLOTFOM, III, c.54; Ibid., INF, c. 121, d. 1096; Kurihara Hirohide, “The First Congress of the Indochinese Communist Party (1935) and Its Aftermath: A Turning Point in the Comintern-ICP Relations;” Journal of Asian and African Studies (2000), 60:1-35; Đỗ Quang Hưng, “Ban lănh đạo hải ngoại của đảng qua sự phản ánh của Lê Hồng Phong;” Tạp chí lịch sử Đảng [TCLSĐ] (1999), 3:4; Trần Văn Hưng, “Những tư liệu mới về chức Tổng Bí thư của các đồng chí Lê Hồng Phong và Hà Huy Tập;” TCLSĐ (2000), 5:45-48; Lê Hồng Phong, người Cộng Sản kiên cường (Hanoi: NXB CTQG, 2002).

43. Tháng 4/1936, trong lời kêu gọi nhân ngày 1/5/1936, Đảng CSĐD lên án Bùi Quang Chiêu, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Văn Vĩnh và “bọn quốc gia cải lương không lùi bước trước âm mưu nào để đánh lừa nhân dân bị áp bức nhằm làm họ bị lạc hướng trong cuộc đấu tranh cách mạng;” VKĐTT, 6:1936-1939, 2000:3. “Thư ngỏ của Ban Trung ương Đảng CSĐD” vào tháng 6/1936 thêm một lần tố cáo “bọn quốc gia cải lương Phan Bội Châu, Bùi Quang Chiêu, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Văn Vĩnh làm lệch hướng tranh đấu;” VKĐTT, 6:1936-1939, 2000:8.

44. VKĐTT, tập 5:1935, 2002:20.

 

Phụ Bản I:

DANH SÁCH KƯ GIẢ “THÂN CỘNG” (1964)

Do Tổng Nha Cảnh Sát Công An

Việt Nam Cộng Ḥa Thiết Lập

(HS29290)

 

1. Nguyễn Duy Hinh (1922-?) tự Nguyễn Minh

2. Triệu Trường Thế, tức Triệu Công Minh (1909-?), Vĩnh Mỹ, Bạc Liêu. Trí vận; vợ là Lê Liễu Huệ, tự Ái Lan. Con Triệu Việt Sơn, Triệu Công Khanh tập kết ra Bắc, tốt nghiệp Kỹ sư.

3. Trần Minh Kư tự Cậu Năm (1921), Vĩnh Trạch, Bạc Liêu.

4. Nguyễn Văn Tùng, tức Lê Thanh Thủy, Sơn Tùng (1926, Long Thành, Mỹ Tho): Cán bộ báo chí VC của Đặc khu Sài G̣n-Chợ Lớn.

5. Nguyễn Kỳ Nam tự Nguyễn Thế Phương tự Nam Đ́nh (1907, Phú Mỹ, Gia Định): Đổng lư văn phóng Bộ Tư pháp thời TTKim.

6. Hồ Ngọc Cứ (1924, Sa Đéc) [1956: Quận trưởng Q 2; Nghị viên Đô thành]: “thân Cộng nguy hiểm”

7. Nghiêm Kế Tổ (1911-?): Sinh tại Móng Cáy. Cha là Nghiêm Đức Tu, mẹ, Nguyễn Thị Mỹ. Có tin VC mời ra Củ Chi xem triển lăm.

8. Ngô Văn Quân tự Quảng (1926-), Sài G̣n, kư giả nằm vùng CS.

9. Hàng Thị Quế (1922), Chợ Lớn. Thân Cộng.

10. Nguyễn Xuân Hoà (1926, Nha Trang), quản lư báo Tia Sáng. Kinh tài cho CS.

11. Phạm Thu Trước tức Việt Định Phương (1929), Vĩnh Thanh Vân, Rạch Giá: “thân Cộng.”

12. Trần Thanh Thế, bí danh Trần Chi Lăng (1928), Long Mỹ, Rạch Giá: “thân Cộng.”

13. Đặng Văn Trí, tự Hương Ngô: Cán bộ Đảng Dân Chủ: thân Cộng.

14. Lê Tràng Phùng tự Lê Tràng Kiều (Hà Đông, 1913): “thân Cộng.”

15. Hoàng Thái Sơn tự Lê Minh (1920), Hà Nội: “thân Cộng.”

16. Trần Tự Thành tự Trần Tấn Quốc (1914), Mỹ Trà, Cao Lănh, Sa Đéc. Cựu đảng viên Trốt-kít. 1945 hợp tác với Nguyễn Văn Sinh tự Năm Quốc Cang. Ngầm liên lạc với Lê Văn Thủ, tự Việt Tha: “thân Cộng.”

17. Nguyễn Văn Đông tức Xích Tùng Tử (1908, Quảng Nam): “thân Cộng.”

18. Bùi Quang Thành tự Vũ B́nh (Hoà Mỹ, Cái Nhuôm, Vĩnh Long): “thân Cộng.”

19. Trương Lê, hiệu Phong Châu (1913, Điện Bàn, Quảng Nam): “thân Cộng.”

20. Lâm Thế Nhơn tự Phi Vân (1917), An Xuyên: thân Cộng và tiếp tay CS.

21. Dương Minh Cựu tự Hoàng Việt: Cán bộ VC.

22. Nguyễn Bảo Hóa, Tô Nguyệt Đ́nh (1920), Phước Lễ, Bà Rịa: VC nằm vùng nguy hiểm.

23. Trần Văn Bảy tức Hoàng Minh Nhựt (1927), Long Ḥa, Chợ Lớn: Cán bộ VC nằm vùng.

24. Nguyễn Kiên Giang tức Lư Thanh Cần (1918), Long Mỹ, Rạch Giá: “thân Cộng.”

25. Phạm Văn Ương tức Đoàn Hùng (1912), Mỹ Tho.

26. Nguyễn Vỹ (1910), Đức Phổ, Quảng Ngăi. Theo Trần Kim Tuyến, được Ngô Đ́nh Nhu yểm trợ tiền ra báo Bông Lúa: “thân Cộng.”

27. Chu Văn B́nh, bút hiệu Chu Tử (1917-1975), Sơn Tây. Con Chu Nguyên Định và Nguyễn Thị T́nh. Ngụ tại 63 Bùi Thị Xuân, Sài G̣n, và 875/5 Trần Hưng Đạo, Sài G̣n. 9/3/1945: Quận trưởng tại Vinh (NghệAn); 19/8/1945: Giáo sư tại Hà Nội. 1946-1948: Trưởng đoàn Thanh Niên tỉnh Sơn Tây, kiêm Giáo sư trường Phùng Hưng; 1950: Thẩm phán Ṭa án quân sự miền Bắc. 21/12/1951: Về thành. 1953: Vào Tây Ninh, hiệu trưởng trường Lê Văn Trung. Ra báo Sống. Ngày 6/1/1964: Báo bị đóng cửa, “thân Cộng.”

28. Hồ Ngọc Bảy tức Quốc Phượng (1935), Chợ Lớn.

29. Huỳnh Hoài Lạc tức Huệ Chương.

 

Ngoại trừ một số người đă tự xác nhận là đảng viên Cộng Sản, “thân Cộng” chỉ là cái mũ vừa khôi hài, vừa nguy hiểm cho đời sống các đương sự.



                                             

                                                                  Giới Thiệu Sử Gia Chính Đạo


Tiến Sĩ Vũ Ngự Chiêu
(ảnh của PBase.com)


Chính Đạo là một trong hai  bút danh của  Vũ Ngự Chiêu. Bút danh kia là Nguyên Vũ, rất nổi tiếng ở Miền Nam trước năm 1975.  Trước 1975, Vũ Ngự Chiêu phục vụ trong binh chủng Pháo Binh Dù, QLVNCH, và đă có hơn 20 tác phẩm xuất bản. Sau khi ra hải ngoại, ông vừa tiếp tục cầm bút vừa đeo đuổi việc học. Tốt nghiệp Tiến Sĩ Sử tại Đại Học Wisconsin-Madison năm 1984, sau khi cùng gia đ́nh di chuyển về Houston, ông là Giám Đốc nhà xuất bản Văn Hóa và tốt nghiệp Tiến Sĩ Luật tại Đại Học Houston năm 1999.  

    Những tác phẩm của Vũ Ngự Chiêu xuất hiện trước năm 1975 dưới bút danh Nguyên Vũ gồm có  Đời Pháo Thủ (bút kư), Những Cái Chết Vô Danh (tập truyện), Trở Về Từ Cơi Chết (truyện), Ṿng Tay Lửa (trường thiên), Thềm Địa Ngục (truyện), Đêm Hưu Chiến (truyện), Sau Bảy Năm Ở Lính (bút kư), Đêm Da Vàng (trường thiên), v.v.  Tại hải ngoại, Vũ Ngự Chiêu đă in thêm các tập Xuân buồn thảm: Cuộc Sụp Đổ của Nam Việt Nam (bút kư), Trận Chiến Chưa Tàn (truyện), Giặc Cờ Đỏ (trường thiên), cùng hai tâm bút Paris: Xuân 1996, và Ngàn Năm Soi Mặt.  

    Về nghiên cứu sử học, ông đă in ba tác phẩm bằng tiếng Anh dưới tên thực, và 10 biên khảo bằng Việt ngữ với bút danh Chính Đạo. Biên khảo duy nhất bằng Việt ngữ kư tên thực của ông là bộ Các Vua Cuối Nhà Nguyễn, 1883-1945, gồm ba tập. Những tác phẩm kư tên Chính Đạo thường được viết cho độc giả không chuyên môn, dễ đọc hơn, không quá khô khan như các biên khảo đúng yêu sách bác học.  

   Ông vừa xuất bản tác phẩm mới nhất với tựa đề Cuộc Thánh Chiến Chống Cộng, 1945-1975, tập I, gồm 5 phần: Sơ lược tiểu sử Tổng thống Jean Baptiste Ngô Đ́nh Diệm (1897-1963); Từ Điện Biên Phủ tới Geneva; Cuộc truất phế Bảo Đại; Mùa Phật Đản đẫm máu (1963); và “Phiến Cộng” trong Dinh Gia Long.  

    Sau năm 1975 ở hải ngoại, có những ḍng thác ngụy tạo ngụy biện nhằm vặn méo sử kiện để chạy tội và biện minh cho sự vô minh của ḿnh, Vũ Ngự Chiêu đă dần dần xuất hiện như  một nhà sử học khai sáng và can trường. Giá trị tinh thần của người trí thức không chỉ là tôn trọng sự thật mà c̣n nói lên sự thật và chấp nhận hậu quả của quyết định can trường đó. Đó là một sự đổi đời tâm linh có ư nghĩa đă h́nh thành nơi Vũ Ngự Chiêu. Huyền thoại và huyễn mị lịch sử đă làm cho người Việt xa nhau, chỉ có sự thật mới làm cho người Việt gần lại với nhau, trong t́nh dân tộc, nghĩa đồng bào. Những tác phẩm mới của Vũ Ngự Chiêu là một đóng góp sáng giá và có ư nghĩa trong chiều hướng đó.  


Trích Từ : http://www.chuyenluan.net

 

 

Trang mạng Việt Nam Văn Hiến
Trang Báo Tiếng Dân
www.vietnamvanhien.net
Email: thuky@vietnamvanhien.net

Trang mạng Việt Nam Văn Hiến là nơi bảo tồn di sản văn hóa của Việt tộc
và phục hồi nền An Lạc & Tự Chủ.



Trở lên đầu trang

Trở Lại Trang Mặt