khoilainguonvhnb

Suy Gẫm về Văn-Hóa Nhân Bản

Nhân bản chỉ có nghĩa giản dị là lấy con người làm gốc.

Nhưng thế nào là văn-hóa nhân bản ?

Ta có thể diễn tả câu định nghĩa của Thượng tọa Thích Nhất Hạnh "văn-hóa là nếp sống vươn lên Chân Thiện Mỹ của một dân tộc" một cách nôm na rằng văn-hóa chính là nỗ lực của cả một dân tộc đi tìm câu trả lời cho câu hỏi :

Làm sao để sống, sống có hạnh phúc, sống một cuộc đời có ý nghĩa và đáng sống ?

Ðó là câu hỏi then chốt liên quan đến cuộc sống con người. Trên con đường đi tìm câu trả lời cho câu hỏi đó, mỗi dân tộc đã phác họa ra một vũ trụ quan và một nhân sinh quan khác nhau. Dù cách diễn tả khác nhau, nhưng tựu chung các vũ trụ quan và nhân sinh quan đó cũng phản ảnh tương quan giữa ba thành tố tạo thành vũ trụ, đó là TRỜI, ÐẤT và NGƯỜI.

Có hai cách nhìn khác nhau. Trước hết là quan niệm TRỜI, ÐẤT và NGƯỜI là ba thành tố riêng biệt. Ðó là quan niệm mà người xưa gọi là TAM TÀI HỮU BIỆT. Theo quan niệm này ÐẤT là VẬT CHẤT, bao gồm muôn vật muôn loài trong vũ trụ. Ðó là thế giới hữu hình hữu tướng. TRỜI là Thiên Lý, Thiên Tính hay những Luật Tạo Hóa chi phối vạn vật trong vũ trụ. NGƯỜI là Ý chí và Nhận Thức đưa tới mọi hành động của con người. Ý chí và Nhận Thức đó là kết tinh của sự hợp nhất Tâm, Trí, Dũng trong con người.

Quan niệm thứ hai cho rằng ba thành tố TRỜI, ÐẤT và NGƯỜI dính liền với nhau, không thể tách riêng ra được. Ðó là quan niệm mà người xưa gọi là TAM TÀI HỢP NHẤT. Trong cách nhìn này thì TRỜI ÐẤT và NGƯỜI không sao có thể tách bạch hẳn ra được. Thật vậy, ngay trong một con người thì làm sao có thể tách đầu óc chân tay xương thịt ra khỏi nhau được ? Nếu không có thân thể (Vật chất, hay ÐỊA ), nếu không có máu luân lưu ( Thiên Lý, hay những định luật chi phối cuộc sống) thì liệu con người có thể gọi là con người được hay không ?

Dù quan niệm Tam Tài Hữu Biệt hay quan niệm Tam Tài Hợp Nhất thì ta cũng không thể thoát khỏi phải xác định mối tương quan giữa TRỜI, ÐẤT và NGƯỜI.

Trong ba yếu tố tạo thành vũ trụ đó, yếu tố nào là yếu tố then chốt quyết định cuộc sống con người ? Cuộc sống con người là do TRỜI, ÐẤT quyết định chăng ? hay do chính con người quyết định ? Con người sống có hạnh phúc hoặc phải chịu khổ đau là do lỗi ở TRỜI ÐẤT chăng ? hay do lỗi ở chính con người ? Con người có tạo được một cuộc sống có ý nghĩa và đáng sống hay không là do TRỜI, ÐẤT sắp đặt chăng ? hay do chính con người ?

Không ai sống có suy nghĩ mà trong đời không có lần đã tự đặt cho mình những câu hỏi quái ác như vậy.

Văn-hóa nhân bản là một nền văn-hóa lấy con người làm gốc.

Lấy con người làm gốc không có nghĩa là coi con người là cái rốn của vũ trụ, là chủ tể của vũ trụ. Lấy con người làm gốc chỉ có nghĩa là trong mọi vấn đề liên quan đến cuộc sống con người thì chính con người là yếu tố then chốt quyết định.

Trước hết hãy thử bàn về lẽ SINH DIỆT. Sự sống còn của xã-hội loài người là tùy thuộc vào TRỜI, ÐẤT hay tùy thuộc chính con người ?

Xưa kia đã rất nhiều người tin rằng cuộc sống loài người là do ông Trời sắp đặt hết. Ông Trời là đấng chủ tể của vạn vật. Ðó là mầm mống của thuyết Thiên Ý và Thiên Mệnh. Từ đó nảy sinh ra ý định đi tìm hiểu Thiên Ý để biết rõ Ý Trời ra sao. Nhưng muốn biết rõ Ý Trời ra sao thì có lẽ chỉ có cách duy nhất là bắc thang lên hỏi ông Trời. Mà ông Trời thì ở cao quá, muốn lên hỏi ông Trời thì phải có thang. Cho tới nay mới chỉ có chú Cuội là lên được tới cung trăng hỏi chuyện chị Hằng Nga. Ngoài ra còn có hai phi hành gia Neil Armstrong và Edwin J.Aldrin Jr., nhưng hai người này lên tới cung trăng không gặp được chị Hằng Nga. Vả chăng Hằng Nga cũng chưa phải là ông Trời, mà mặt trăng cũng chỉ mới là một hành tinh của trái đất. Vì thế cho tới nay vẫn chưa ai biết rõ được Thiên Ý ra sao.

Cái tệ của thuyết Thiên Ý và Thiên Mệnh là đã có không ít kẻ mạo nhận mình biết rõ Thiên Ý và Thiên Mệnh. Thí dụ điển hình là các vì Thiên Tử ở Trung Hoa. Những vì Thiên Tử này tự cho rằng mình chịu MỆNH TRỜI để xuống trị vì trần thế. Cái Ý Trời do đó chỉ còn có nghĩa là ý muốn bắt toàn thể nhân loại cúi đầu phục tùng mệnh lệnh của những vì Thiên Tử.

Dân tộc Việt Nam chịu ảnh hưởng rất nhiều của nền văn minh Trung Hoa. Cũng may không vì ảnh hưởng đó mà trí sáng suốt của dân tộc Việt Nam bị thui chột hết đến nỗi u mê tin vào thuyết Thiên Mệnh. Nếu quả thật có một ông Trời chí công vô tư thì ông Trời đó phải là một ông Trời chung của toàn thể nhân loại chứ không thể chỉ là ông Trời riêng của bất cứ một dân tộc nào. Những vì "Thiên Tử" giả mạo đó rút cục rất dễ biến thành những Kiệt Trụ móc tim gan thừa tướng Tỉ Can, hoặc những U Vương đốt lửa núi Ly Sơn để mua lấy tiếng cười của nàng Bao Tự.

Thuyết Thiên Mệnh dù sao cũng là thuyết ở những thời xa xưa, tới nay ít còn ai nói tới. Tuy thế điều đó không có nghĩa là ở trong thời hiện đại không còn những kẻ muốn mạo nhận mình là Thiên Tử. Dĩ nhiên những ông "Con Trời" ở thời đại mới khôn ngoan và mưu lược hơn những vì Thiên Tử Trung Hoa rất nhiều.

Karl Marx đưa ra những "qui luật lịch sử tất yếu". "Qui luật lịch sử tất yếu là gì nếu không là những định luật chi phối xã-hội con người ? Nếu những qui luật lịch sử tất yếu đó được chứng nghiệm thì đó chính là những luật tạo hóa, hoặc nói theo ngôn từ của người xưa đó chính là Thiên Lý. Nói theo ngôn từ hiện đại thì những qui luật lịch sử tất yếu đó, nếu được chứng nghiệm, chính là những định luật khoa học khách quan chi phối cuộc sống con người.

Không may những qui luật lịch sử tất yếu đó chẳng hề được chứng nghiệm. Bức tường Bá Linh sụp đổ đã khiến cho toàn thể nhân loại bừng tỉnh ngộ để nhận thấy sự giống nhau giữa Karl Marx và những vì Thiên Tử ở Trung Hoa. Xưa kia những vì Thiên Tử ở Trung Hoa vin vào thuyết Thiên Mệnh để biện minh cho cái quyền được chinh phục và thống trị mọi chư hầu. Ngày nay những người Cộng Sản, từ Karl Marx, Lenin, Stalin tới Mao Trạch Ðông, Hồ Chí Minh vin vào những qui luật lịch sử tất yếu để biện minh cho cái quyền chuyên chính của giai cấp vô sản, hoặc nói đúng hơn, quyền thống trị toàn thể nhân loại của một thiểu số chóp bu cầm đầu đảng Cộng Sản.

Văn-hóa nhân bản không nhất thiết là một nền văn-hóa phủ nhận sự hiện hữu của ông Trời. Ông Trời có hay không có vẫn là một câu hỏi lớn lao cho toàn thể loài người, chưa ai dám quả quyết là mình biết rõ. Ðiều mà mọi người biết rõ là nếu ông Trời đó đội mũ cánh chuồn và nói tiếng Trung Hoa thì vị tất đã là ông Trời của người Việt Nam. Thượng Ðế, nếu có thật và nếu quả là một Ðấng Chí Thiện Chí Công thì phải là ông Trời chung của tất cả loài người. Nếu cái Thiên Ý chỉ là móc tim gan Tỉ Can để mua vui cho nàng Ðát Kỷ, nếu cái Thiên Lý chỉ là những qui luật lịch sử tất yếu được viện dẫn để biện minh cho sự tàn sát hơn 20 triệu nông dân Nga, hoặc sự chôn vùi hàng chục ngàn đồng bào vô tội trong những nấm mồ tập thể ở Huế, thì cái Thiên Ý hoặc Thiên Lý đó trên thực tế chỉ là những thủ đoạn bịp bợm của những vì Thiên Tử giả mạo cuồng sát.

Văn-hóa nhân bản sở dĩ lấy con người làm gốc là vì ý thức rõ rệt được rằng ông Trời hoặc những qui luật lịch sử tất yếu có thể chỉ là những sản phẩm của trí tưởng tượng của con người. Nếu những sản phẩm đó được ngụy tạo với mục đích lừa gạt mọi người thì hậu quả có thể là những tai họa khủng khiếp cho nhân loại.

Cũng không ít kẻ cho rằng Vật chất mới là yếu tố then chốt quyết định cuộc sống con người. Vật chất là cơm gạo, xe hơi nhà lầu, là cái cày, cái máy, là khẩu súng và cũng là miếng thịt heo béo ngậy.

Dãu rằng không ai có thể phủ nhận được sự cần thiết của vật chất, không ai phủ nhận rằng nếu không có vật chất thì cũng không còn cuộc sống con người, nhưng khi quá đề cao vai trò của vật chất thì rất dễ dàng biến thành nô lệ cho vật chất. Ðiều tai hại hơn nữa là khi có những kẻ đề cao vai trò của vật chất chỉ với thâm ý muốn sử dụng vật chất như một công cụ để áp bức chà đạp đồng loại. Các lãnh chúa xưa kia dùng võ lực đi chiếm đoạt đất đai để sống cuộc đời sa hoa nhung lụa trên xương máu của người nô lệ, các đế quốc thực dân mang quân đi chiếm thuộc địa, và ngày nay những người Cộng Sản dùng chính sách bóp bao tử để trấn áp và kềm kẹp dân lành, tất cả những người ấy trong thâm tâm đều mang một niềm tin thật mãnh liệt đến độ cuồng tín vào sức mạnh của vật chất.

Nền văn-hóa nhân bản không hề phủ nhận vai trò của vật chất trong việc duy trì cuộc sống con người. Văn-hóa nhân bản chỉ là một nền văn-hóa trong đó con người ý thức được rõ rệt tính cách hữu hạn của vật chất : Vật chất trong thiên nhiên chẳng hề là của kho vô tận, thừa thãi ê hề đến nỗi ai cũng có thể "hưởng theo nhu cầu" bao nhiêu cũng được. Vì thế mà con người phải đổ mồ hôi ra làm việc quần quật để kiếm sống, vì thế mà con người phải nát óc tìm hiểu luật tạo hóa để có đủ hiểu biết khoa học kỹ thuật ngõ hầu sử dụng vật chất một cách hữu hiệu và thích đáng, vì thế mà con người phải chia xẻ với nhau từng chén gạo hạt muối. Lấy con người làm gốc là biết nương nhau mà sống, biết dùng cái trí để vừa sử dụng vừa nuôi dưỡng thiên nhiên, biết chia xẻ với nhau vật chất hữu hạn để cùng sống với nhau. Lấy con người làm gốc là không vì miếng thịt heo béo ngậy mà nỡ băm thai nhi, là không viện dẫn qui luật lịch sử tất yếu để tàn sát đồng loại.

Một nền văn-hóa nhân bản là một nền văn-hóa trong đó con người ý thức được rõ rệt vai trò của chính mình giữa Trời Ðất.

Văn-hóa nhân bản không hề mang tính cách phủ nhận Ông Trời, lại càng không hàm ý phủ nhận sự hiện hữu của những Luật Tạo Hóa.

Luật Tạo Hóa là có thực, những định luật khoa học khách quan là có thực. Luật Tạo Hóa chi phối toàn thể vạn vật trong vũ trụ cũng như toàn thể xã hội loài người. Dù loài người có bị tận diệt thì những Luật Tạo Hóa vẫn còn tồn tại mãi mãi. Dù Newton không nghĩ ra những nguyên lý động lực học mang tên ông thì những nguyên lý đó vẫn luôn luôn hiện hữu và chi phối vạn vật trong vũ trụ từ khi chưa có loài người, khi có loài người cũng như sau khi loài người đã bị tận diệt. Ðiều đó cho thấy con người không thể là chủ tể vạn vật trong vũ trụ, cũng không thể là chủ tể của những luật tạo hóa.

Tuy nhiên nếu không có trí óc con người thì không ai nhận thức được sự hiện hữu của những luật tạo hóa đó. Con người là một gạch nối giữa TRỜI và ÐẤT. Con người đã khám phá ra những Luật Tạo Hóa chi phối vạn vật trong vũ trụ, đã tìm biết những thiên tính của muôn loài muôn vật. Quan trọng hơn nữa con người đã biết sử dụng những Luật Tạo Hóa đó để biến đổi Vật Chất ngõ hầu duy trì sự sống, mang lại hạnh phúc và ý nghĩa cuộc sống cho loài người.

Khoa học Kỹ thuật tự nó đã là một sự kết nối giữa TRỜI ÐẤT và Người. Khoa học Kỹ Thuật khởi đầu bằng sự khám phá ra tính chất của vật chất và những luật tạo hóa. Nếu không có con người thì không có những sự khám phá đó. Sau nữa chính con người đã biết ứng dụng những hiểu biết của mình về Luật Tạo Hóa để biến đổi vật chất hầu duy trì sự sống và tạo hạnh phúc cho nhân loại. Vai trò then chốt của con người chính là chữ DỤNG. Luật Tạo Hóa là của TRỜI, Vật Chất là của ÐẤT. Nhờ có chữ DỤNG con người có thể sử dụng Thiên Lý để biến đổi Vật Chất nuôi sống và tạo hạnh phúc cho loài người.

Văn-hóa nhân bản lấy con người làm gốc vì tuy không ai phủ nhận vai trò của TRỜI ÐẤT nhưng nếu không có con người thì vật chất vẫn chỉ là vật chất vô tri không thể biến thành những dụng cụ hữu ích cho cuộc sống.

Tuy nhiên ý niệm lấy con người làm gốc còn quan trọng hơn nữa khi ta xét kỹ chữ DỤNG của con người. Khoa học kỹ thuật vừa rất cần thiết cho nhân loại trong thời đại mới, nhưng khoa học kỹ thuật cũng có thể mang lại những nguy cơ lớn lao cho tất cả loài người. Bom nguyên tử, bom vi trùng, vũ khí hóa học đủ sức tận diệt loài người trong một thời gian ngắn ngủi. Con người có thể sử dụng những hiểu biết khoa học kỹ thuật để tạo nên những xe tăng nghiền nát người thành bánh tráng ở quảng trường Thiên An Môn. Sự hiểu biết khoa học cũng giúp cho Hitler lập những lò giết người tập thể tàn sát dân Do Thái. Tóm lại khoa học kỹ thuật mà không có trái tim thì sẽ mang lại những hậu quả thê thảm tàn khốc cho nhân loại.

Lấy con người làm gốc là nhận thức rằng sự hiểu biết khoa học kỹ thuật là con dao hai lưỡi. Nếu không có trái tim con người thì khoa học kỹ thuật có thể trở thành công cụ cho những bạo chúa duy trì guồng máy thống trị biến loài người thành những con giun con dế.

Nền văn-hóa nhân bản chẳng hề là một nền văn-hóa đưa ra sự đối nghịch giữa TRỜI, ÐẤT và NGƯỜI. Văn-hóa nhân bản luôn luôn đặt nền tảng trên sự hòa hợp giữa Trời Ðất và Người.

Lấy con người làm gốc là nhận thức rằng Trời và Ðất vừa là yếu tố cần thiết cấu thành cuộc sống vừa có thể trở thành những công cụ cho những bạo chúa áp bức đồng loại. Vì thế cuộc sống loài người còn được duy trì hay không, hạnh phúc con người còn được bảo đảm hay không, cuộc sống con người có ý nghĩa và đáng sống hay không phần lớn tùy thuộc vào TÂM,TRÍ, DŨNG của chính con người.

Văn-hóa nhân bản không những chỉ chú trọng đến tương quan hòa hợp với TRỜI ÐẤT mà còn đặt nặng tương quan giữa người với người.

Văn-hóa nhân bản Việt Nam chẳng hề là một nền văn-hóa đưa con người lên ngồi trên đỉnh cao chót vót của một đống sọ người, cũng chẳng hề là một nền văn hóa biến xương sống con người thành một cọng bún. Người Việt từ lâu đã hiểu rõ rằng tương quan giữa người và người chỉ tốt đẹp khi ta biết đối xử với nhau bằng cả cái trí sáng suốt lẫn cái tâm thuần hậu.

Ðức Huỳnh Phú Sổ có lần đã nói :

"Hãy giữ gìn cái Trí sáng suốt để khỏi bị kẻ khác lừa, nhưng hãy giữ gìn cái Tâm thuần hậu để không tính chuyện lừa người khác."

Kẻ bất trí cam tâm cúi đầu làm nô lệ, hoặc tệ hơn, làm ưng khuyển cho kẻ thống trị bạo ngược là những kẻ vừa hèn vừa ngu. Kẻ trí xảo dùng thủ đoạn quỉ quyệt lừa dối lường gạt đồng bào là kẻ độc ác bất nhân. Ngu hèn, xảo quyệt, độc ác, bất nhân là những gì sẽ xảy ra trong xã hội khi nền văn-hóa nhân bản đã bị tàn phá hủy diệt, khi Tâm, Trí, Dũng đã bị đập ra từng mảnh vụn.

Thiếu chữ Tâm thì Trí biến thành TRÁ, Dũng biến thành Tàn Bạo Khát Máu. Thiếu sáng suốt thì suốt đời ta sẽ thành kẻ bị lừa, chắp tay niệm Phật mà rớt nước mắt tủi nhục trước nụ cười chế riễu của kẻ đắc thế. Thiếu dũng khí thì Bi biến thành Hèn. Uốn gối khom lưng chẳng hề là đức Từ Bi Nhân Ái.

Cái Trí của những người Cộng Sản nay đã biến thành cái TRÁ, cái dũng của người Cộng Sản nay đã biến thành sự hăm hở của những anh tài xế xe tăng cán người thành bánh tráng, còn cái Tâm của những người Cộng Sản Việt Nam thì nay có lẽ chỉ còn là miếng thịt heo béo ngậy thơm phưng phức thúc đẩy anh cán bộ Cộng Sản hăng hái băm thai nhi thật nhiễn trộn với bo bo để nuôi cho heo mau ăn chóng lớn.

Vì thế mà đất nước Việt Nam vẫn còn quá nhiều đổ vỡ tang thương. Vì thế mà ước mơ dựng lại nền văn-hóa nhân bản vẫn là giấc mơ lớn lao trong lòng mỗi người dân Việt.

Khi nhìn lại lịch sử Việt Nam trong vòng 100 năm trở lại ta không khỏi đau lòng nhìn nhận dân tộc Việt Nam đã trải qua một cơn khủng hoảng lớn lao chưa từng có trong dòng lịch sử.

Lần đầu tiên dân tộc Việt Nam đã mất hết niềm tin vào nền văn-hóa nhân bản của dân tộc mình, lần đầu tiên dân tộc Việt Nam đã hối hả đổ xô ra ngoài, ngỡ ngàng nhìn ra những chân trời mới lạ, ngẩn ngơ và thán phục khi thấy những "ngọn đèn lộn ngược", lần đầu tiên dân tộc Việt Nam đã phải đối diện với một thực tế phũ phàng: chỉ vài chục tên lính Pháp ô hợp với vài chục khẩu súng trường trên tay là đủ phá tan những đạo quân tinh nhuệ của những trung thần nghĩa sĩ khiến những hịch Cần Vương thiết tha xúc động tan vào không khí như những làn sương khói mỏng manh.

Thế rồi người Việt hối hả chạy ra ngoài tìm đường cứu nước, vội vã chụp giựt những chủ nghĩa ngoại lai mang về làm bí kíp võ công. Thế rồi người dân trong nước bắt đầu chĩa những mũi dáo sáng quắc vào nhau, đâm nhau, giết nhau, tàn sát lẫn nhau, sỉ nhục nhau, kết án nhau. Từ những phương trời xa lắc người Việt hăm hở mang về hàng chồng mũ quái dị, hăm hở chụp mũ bừa bãi lên đầu thân nhân, bạn bè, đồng bào mình : nào mê tín, địa chủ, phản động, Việt gian, phản cách mạng, phản khoa học, phản tiến hóa, phong kiến, hủ lậu, thực dân mới, tư bản bóc lột, tay sai đế quốc, vv và vv...

Thế rồi người Việt đã leo lên ngồi chễm chệ trên những đống sọ người cao ngất với niềm hãnh diện lớn lao rằng những trại Ðầm Ðùn, trại Lý Bá Sơ và vô vàn trại tù cải tạo của ta dã man tàn ác gấp nghìn lần các trại tù Ðức Quốc Xã. Cái "đỉnh cao trí tuệ loài người" cao vòi vọi đó nồng nặc mùi xú uế phát ra từ những thây người chết và những rác rưởi cặn bã của những nền văn minh ngoại lai mà ta đã vui mừng đến rơi lệ lượm lặt về.

Thế rồi thế hệ trẻ lớn lên nhìn ra ngoài xã hội chỉ toàn thấy những điều nghịch lý : Ðảng Cộng Sản Việt Nam anh hùng ngủ chỉ nhắm một mắt vì chưa van xin được tên Ðế Quốc đầu sỏ Mỹ quên quá khứ mà tha cho ta cái bản án Cấm Vận, những người mang danh "vô sản" có trong tay những tài sản kếch xù lớn hơn nhiều tỉ phú ở Mỹ trong lúc nhân dân đói khổ lầm than nằm la liệt nơi vỉa hè xó chợ, xã hội do nhân dân làm chủ mà người dân chỉ cần mở miệng thốt ra một lời nói thật là bị tù 20 năm... Cái huyền thoại "dân tộc giải phóng" rút lại biến thành việc thay thế những quan Thái Thú Tô Ðịnh hoặc những quan Toàn Quyền Pháp tàn ác xì xồ nói tiếng Tây tiếng Tàu bằng những quan Cách Mạng Việt Nam độc ác bất nhân gấp bội.

Cơn khủng hoảng niềm tin lớn lao đó vẫn đè nặng chĩu trên con tim khối óc mỗi người dân Việt, khiến không ai còn có thể tin ai. Ðiều đau sót nhất là sự mất tin tưởng vào nền văn-hóa nhân bản tràn lan khắp nơi như một bệnh dịch, khiến không ít người Việt khinh bỉ dân tộc mình, khinh bỉ đồng bào mình và khinh bỉ luôn chính mình. Người Việt trở thành kẻ thù không đội trời chung của người Việt. Con tố cha, anh em oán hận nhau thấu xương tủy, bạn bè nối khố đâm sau lưng nhau. Những chuyện đó xảy ra nhan nhản ở khắp nơi. Hiện tượng thê thảm đó chưa từng có trong dòng lịch sử.

Thử truy nguyên lại xem vì đâu mà có cơn khủng hoảng niềm tin đó. Bình tâm suy xét kỹ ta sẽ thấy chuyện đó không có gì là lạ : khi một người bị chính đồng bào mình lường gạt, đối xử tàn ác hơn loài dã thú, thì cái ý niệm TÌNH NGƯỜI dễ dàng trở nên vô nghĩa mỉa mai. Tôi chẳng thể tin anh nếu tôi biết rõ trong thâm tâm anh chỉ nghĩ tới một điều duy nhất là lừa gạt tôi, tước đoạt tất cả những gì tôi có, chiếm hữu mọi quyền lực để bắt tôi làm khuyển mã cho anh. Cái "thiên đường hạ giới" anh vẽ ra càng đẹp đẽ bao nhiêu khi đối chiếu với thực tại phũ phàng càng tương phản bấy nhiêu.

Khi có sự va chạm với một nền văn-minh ngoại lai, ta có dịp so sánh và nhận thấy sự khác biệt giữa các nền văn-hóa. "Ngọn đèn lộn ngược" mà Nguyễn Trường Tộ mang về là một thí dụ điển hình của sự khác biệt đó. Ta cũng có dịp nhận thức được một sự thực phũ phàng là xã hội ta có những điều yếu kém, trong khi đó các dân tộc Tây phương hùng mạnh hơn rất nhiều.

Nhưng nếu ta tĩnh tâm suy xét thì sẽ thấy ngay rằng sự gặp gỡ giữa những nền văn-hóa dị biệt không hẳn tất nhiên phải gây ra đổ vỡ thê thảm trong xã hội. Nếu khôn ngoan sáng suốt biết gạn lọc những cái hay của người hòa nhập với những cái hay của mình, thì sự gặp gỡ giữa những nền văn-hóa dị biệt có thể là một cơ hội vàng son để cả dân tộc tiến lên thực mạnh mẽ. Dó là bài học DUNG HỢP của tiền nhân. Tiền nhân ta đã dung hợp rất nhiều nền văn-hóa khác nhau mà không hề gây ra những thảm cảnh cho đất nước. Sót sa thay trong vòng 100 năm qua người Việt đã không làm được chuyện đó.

Mặc cảm tự ti đã phá nát niềm tin vào nền văn-hóa nhân bản của dân tộc mình và đưa đến sự ngưỡng mộ sùng bái không cân nhắc bất cứ cái gì mang từ phương xa về.

Cái sai lầm lớn lao đó đã khiến cho không ít người Việt vội vã mang những chủ chủ nghĩa ngoại lai từ phương xa về tưởng như bắt được những "cẩm nang thần kỳ" đủ phép màu để biến Việt Nam thành một đất nước hùng mạnh phú cường trong một sớm một chiều.

Những câu thơ sau đây của Tố Hữu bộc lộ hết những ý nghĩ thầm kín trong đầu óc những lãnh tụ Cộng Sản Việt Nam :

"Anh" đây là cuộc cách mạng tháng 10 ở Liên Xô. Ý tứ những câu thơ đó có thể diễn tả huỵch toẹt như thế này : Trước khi có cuộc cách mạng tháng 10, cả nhân loại sống trong u mê tăm tối, xã hội loài người là là một xã hội man rợ chưa thành người. Chỉ nhờ có chủ nghĩa Cộng Sản mà nhân loại mới phút chốc một sớm một chiều biến thành một thiên đường hạ giới.

Chỉ cần bình tâm suy nghĩ kỹ một chút ta sẽ thấy ngay đó là một tư tưởng cực kỳ cao ngạo đến độ lố bịch. Nó là sự biến đổi đột ngột của một đầu óc ngu muội tối tăm khi vừa bước ra đường gặp một thằng điếm chỉ vẽ cho chút mánh lới thủ đoạn lừa người đã vội cảm thấy mình biến thành một ông khổng lồ vĩ đại. Ðó là sự "phối hợp nhuần nhiễn" giữa cái rác rưởi của cả hai nền văn-hóa, kết quả là một sự pha trộn lộn xà ngầu cái mặc cảm tự ti thảm hại với cái mặc cảm tự tôn kệch cỡm.

Không ai phủ nhậ rằng các xã hội Tây phương đã phát triển rất nhanh chỉ trong vòng một vài thế kỷ vừa qua. Sự phát triển đó phần lớn là nhờ những khám phá khoa học kỹ thuật. Xã hội cổ truyền Việt Nam thiếu hẳn mọi nỗ lực phát triển khoa học kỹ thuật, vì thế dân tộc ta cảm thấy mình thua kém khi có dịp va chạm với văn-hóa tây phương.

Nhưng khoa học kỹ thuật thực ra chỉ là sản phẩm của một nền văn-minh, tự nó chưa phải là nền văn minh. Khoa học kỹ thuật là kết quả sự góp sức của rất nhiều người trong việc tìm tòi, khám phá, quảng bá và ứng dụng những định luật khoa học vào việc cải thiện đời sống con người. Nếu không có sự góp sức của rất nhiều người vào nỗ lực chung đó thì cũng không có khoa học kỹ thuật.

Sở dĩ xã hội Tây phương tiến bộ được chính là vì họ đã tạo được một môi trường thích hợp khiến mọi người cảm thấy hăng hái nỗ lực làm việc, chung sức nhau tạo dựng một xã hội đáng sống.

Một xã hội đáng sống là một xã hội mà những giá trị tinh thần được thấm sâu và tỏa rộng vào tâm hồn mỗi người dân, khiến đa số người dân đều cảm thấy mình phải ăn ở đàng hoàng tử tế với nhau, nếu mình muốn người khác cũng đối xử đàng hoàng tử tế với mình như vậy.

Cuộc cách mạng 1789 ở Pháp đã đề ra ba giá trị văn hóa làm nền tảng để xây dựng xã hội : Tự Do - Bình Ðẳng - Bác Ái .

Những giá trị văn hóa đó tuy có khác với những giá trị tinh thần được đề cao trong nền văn hóa nhân bản của Việt Nam, nhưng nếu bình tâm suy xét kỹ ta sẽ thấy hai nền văn hóa Ðông Tây không hề xung khắc nhau, mà lại bổ túc nhau. Thực là một điều dại dột lớn lao khi ta vội vã mù quáng đặt Ðông Tây vào hai thế đối nghịch để rồi, hoặc khăng khăng ôm lấy đấng quân vương vùi đầu xuống cát, hoặc hốt hoảng đoạn tuyệt với quá khứ vội vã vứt bỏ di sản vô cùng quí báu mà tiền nhân đã phải trả xương máu nhiều đời mới gây dựng nên được.

Người Nhật đã khôn ngoan hơn dân tộc ta rất nhiều. Vào thời Minh Trị Thiên Hoàng, họ mở thật rộng cửa đón nhận mọi trào lưu văn minh Âu Mỹ tràn tới. Họ cử rất nhiều người đi du học khắp nơi, họ mời rất nhiều khoa học gia, kỹ thuật gia Âu Mỹ tới giảng dạy, họ nỗ lực dịch sách của các tư tưởng gia , khoa học gia Âu Mỹ trên một qui mô thật rộng lớn. Chính sách khai phóng đó đã làm thay đổ bộ mặt nước Nhật trong một thời gian thật ngắn ngủi.

Nhưng đồng thời với nỗ lực canh tân đó, họ nỗ lực không kém vào việc vun đắp gìn giữ những giá trị tinh thần trong nền văn hóa sẵn có của họ. Họ hiểu rõ văn-hóa là chất keo kết hợp lòng người, thiếu chất keo đó thì dân tộc sẽ rã rời thành từng mảnh vụn. Cái sáng suốt của người Nhật là họ đã nhận thấy rõ Ðông và Tây khác nhau nhưng lại bổ trợ cho nhau.

Cuốn Kinh Dịch mà rất nhiều người Trung Hoa và Việt Nam chỉ dùng làm sách để bói toán, đã được người Nhật tìm hiểu thật thấu đáo để đem ra ứng dụng vào đời sống thực tế. Khi mà rất nhiều người Trung Hoa nghiền ngẫm Kinh Dịch như bước vào một Bát Quái Trận Ðồ mờ mờ ảo ảo, rối mù dày đặc, không sao tìm thấy đâu là cửa Sinh cửa Tử thì người Nhật tĩnh tâm suy ngẫm về cái lẽ TRONG SÁNG GIẢN DỊ là đầu mối của vô vàn phức tạp.

Michio Kushi chẳng hạn đã có thể diễn tả những Luật Tạo Hóa được đề cập tới trong Kinh Dịch bằng những lời thật giản dị sáng sủa sau đây :

Những tư tưởng thâm trầm sâu sắc như trêN rút ra từ Kinh Dịch đã được người Nhật phối hợp với thuyết Tri Hành Hợp Nhất của Vương Dương Minh để biến thành những tư tưởng chỉ đạo hướng dẫn mọi chính sách thực tiễn của quốc gia họ.

Nay ta thử suy ngẫm xem đâu là sự khác biệt căn bản giữa hai nền văn hóa Ðông Tây và thử xét xem hai nền văn-hóa đó có thực sự lâm vào thế đối đầu một mất một còn hay không.

Có lẽ sự khác biệt lớn lao nhất giữa Ðông và Tây là Tây Phương thiên nhiều về Lý Trí, trong khi Ðông Phương nghiêng nặng về Trực giác. Trực Giác đó Vương Dương Minh gọi là Lương Tri, Ðức Phật gọi là Bát Nhã, tiếng dùng tuy khác nhau nhưng đều là Trực Giác cả. Vì thiên về Lý Trí nên người Tây Phương phát triển rất mạnh óc Phân Tích. Chính óc Phân Tích đó đã giúp họ có tinh thần khoa học, bất cứ chuyện gì cũng chuộng sự tách bạch rõ ràng,sáng sủa, phân định trắng đen thật rõ rệt. Suy luận toán học của DEscartes là điển hình của óc phân tích đó. Ngay trong lãnh vực khoa học nhân văn là lãnh vực của những vấn đề phức tạp bao quát và đa diện nhất thì người Tây Phương cũng luôn luôn sử dụng óc phân tích để tìm hiểu, do đó Triết Học là khoa học phát sinh từ Tây Phương. Triết vốn có nghĩa là bẻ nhỏ ra, là tách bạch. Triết học là khoa học bẻ nhỏ những vấn đề thực lớn lao phức tạp ra thành nhiều vấn đề nhỏ để có thể nhìn thật rõ ràng chính xác.

Cái nhìn đó khác hẳn cái nhìn của Ðông phương. Ðông Phương nghiêng nặng về Trực giác, nên thường có cái nhìn tổng hợp. Tìm hiểu một con người thì quan sát nguyên vẹn con người đó chứ không tìm cách mổ sẻ ra thành từng bộ phận rời rạc. Về lãnh vực nhân văn, Ðông Phương chỉ có Ðạo học mà không có Triết học. Một trong những thí dụ điển hình nhất cho cái nhìn nguyên thể này là tư tưởng của Khổng Tử.

Ðạo đó là đạo Hiệt Củ, đạo Trung Thứ, quan sát một sự vật, một hiện tượng mà suy ra cái lý chung chi phối vạn vật trong vũ trụ. Do đó Ðông Phương thường nghiêng nặng về cái nhìn tổng hợp mà ít chú trọng đến việc phân tích sự vật ra từng mảnh vụn.

Nói chung thì như vậy, nhưng điều đó chẳng hề có nghĩa là Tây Phương không có cái nhìn tổng hợp hoặc Ðông phương không có óc phân tích. Từ mấy nghìn năm trước ở Tây phương Aristotle cũng đã từng nhìn thấy sự khác biệt giữa hai cái nhìn phân tích và tổng hợp. Ông từng nói :

( Cái Toàn Thể không phải chỉ là Tổng Số của những phần tử hợp thành )

Ý tưởng đó thực thâm trầm sâu sắc. Ta có thể lấy một thí dụ nhỏ để làm sáng tỏ những gì Aristotle muốn nói : Nước ( H2O ) do Oxy ( O ) và Hydro ( H2 ) hợp thành; nhưng tính chất của nước khác hẳn tính chất của Oxy và Hydro.

Thí dụ đó cho ta thấy nếu ta dùng suy luận toán học của Descartes để suy ra H2O = H2 + O thì suy luận đó vừa đúng vừa không đúng tùy theo cách nhìn của mỗi người.

Những điều nói trên tới nay chẳng còn gì mới lạ đối với toàn thể nhân loại. Ngày nay những người có cái nhìn sáng suốt dù ở Ðông hay Tây cũng chẳng xem Ðông và Tây như hai nền văn-hóa đối nghịch xung khắc nhau đến độ cái nọ phải diệt cái kia đi thì mới có thể tồn tại. Óc Phân Tích và Óc Tổng Hợp tuy khác nhau nhưng lại bổ trợ cho nhau. Cái nhìn Nguyên Thể ( the Whole ) và cái nhìn tách bạch từng phần ( the Parts ) cũng y hệt như vậy.

Với cái nhìn cởi mở dung hợp như trên thì mọi thế lưỡng cực đố đầu giữ Ðông và Tây, giữ Lý Trí và Trưc Giác, giữa Tâm và Vật, giữa Thượng Ðế và con người, giữ Cá Nhân và Xã-Hội đều có thể dễ dàng hóa giải.

Một nhà văn-hóa học Nhật Bản là Shimahara cũng tìm cách mô tả sự khác nhau giữa các nền văn-hóa. Ông cho rằng văn-hóa nhân loại có hai khuynh hướng khác biệt chính yếu. Ông gọi hai khuynh hướng đó là khuynh hướng ly tâm và khuynh hướng qui tâm.

Một xã-hội qui tâm khi đa số người dân trong nước mưu tìm sự Hòa Hợp giữa các cá nhân trong xã-hội, người nọ nương tựa với người kia, gắn bó với người kia. Những xã hội Ðông Phương xưa kia, từ Trung Hoa, Nhật Bản đến Việt Nam đều có thể được xem như những xã hội qui tâm điển hình. Trung Hoa đề cao Tam Cương Ngũ Thường. Cương Thường là giềng mối hay những sợi dây vô hình ràng buộc những phần tử trong xã hội với nhau. Việt Nam đề cao Tình Nghĩa, từ Tình Nghĩa Vợ Chồng, Cha Con, Anh Chị Em, Bạn Bè, Ðồng Bào tới Tình Người.

Một xã-hội ly tâm là một xã hội trong đó đa số người dân trong nước mưu tìm Tự Do Cá Nhân; khuynh hướng chung của đa số người dân trong nước là khuynh hướng Tự Lực.

Nếu đi về hai đối cực tuyệt đối thì cả hai khuynh hướng đó đều tai hại như nhau. Khuynh hướng qui tâm khi có tính cách cực đoan quá khích sẽ biến thành độc tài chuyên chính, hủy diệt tự do cá nhân, con người bị ép vào khuôn khổ cứng ngắc bị guồng máy xã hội vô tri nghiền nát vụn. Trung Hoa cổ xưa đã phần nào đi về tận cùng đối cực như vậy nên mới có những tư tưởng như " Quân sử thần tử thần bất tử bất trung, phụ sử tử vong tử bất vong bất hiếu" ( Vua muốn bày tôi chết, bày tôi không chịu chết là bất trung ; cha muốn con chết, con không chết là bất hiếu ). Việt Nam thời xưa dù chịu ảnh hưởng của văn-hóa Trung Hoa rất nhiều cũng chưa hề có tư tưởng quá khích như vậy.

Mặt khác khuynh hướng ly tâm nếu trở thành cực đoan sẽ đẩy xã hội tới chỗ phân hóa rã rời thành từng mảnh vụn, mỗi cá nhân sẽ trở thành một ốc đảo tách biệt chỉ mưu tìm hạnh phúc cá nhân mà không nghĩ gì tới đồng loại.

Nhưng nếu ta hiểu rõ mọi đối cực đều có tính cách bổ trợ lẫn nhau thì khuynh hướng qui tâm và ly tâm chẳng phải là hai kẻ thù bất cộng đái thiên mà trái lại sự phối hợp hài hòa hai khuynh hướng đối nghịch đó có thể là một động lực thúc đẩy xã-hội tiến lên thật mạnh mẽ.

Không may khi có sự va chạm giữa hai nền văn hóa Ðông Tây trong những thập niên đã qua thì đa số người Việt đã bối rối như con lừa đứng trước hai máng cỏ và thái độ chung dường như chỉ là sự lựa chọn dứt khoát giữa một trong hai đối cực, chọn cái nọ thì dứt khoát đoạn tuyệt với cái kia.

Những người Cộng Sản còn mắc phải lỗi lầm lớn lao hơn nữa. Không những họ khinh rẻ nền văn-hóa nhân bản của Việt Nam mà cũng bài xích luôn nền văn hóa Tây Phương. Lưỡi liềm được dùng để chặt đứt văn hóa qui tâm Ðông Phương ra từng mảnh nhỏ, cái búa được dùng để đập cho nền văn-hóa ly tâm Tây Phương bẹp dúm. Họ mê mẩn chạy theo Karl marx , tin tưởng tuyệt đối vào thuyết "mâu thuẫn sinh tiến hóa". TỪ quan niệm đó họ chặt vụn con người thành Tâm và Vật, xé nát nhân loại thành những giai cấp đối nghịch, biến loài người thành những kẻ thù bất cộng đái thiên, luôn miệng hô hào đấu tranh một mất một còn giữa những người đồng chủng. Cuộc đấu tranh một mất một còn do họ đề xướng nếu chẳng may thành tựu thì nhân loại có lẽ sẽ chỉ còn là con số không to tướng.

Sau bao nhiêu đau thương đổ vỡ có lẽ giờ đây người Việt đã bắt đầu từ từ tỉnh ngộ và nhìn thấy những giá trị lớn lao trong nền văn hóa nhân bản của dân tộc. Những giá trị đó thực giản dị đơn sơ, mộc mạc như đôi guốc gỗ, như chiếc nón lá, như không khí trong lành buổi sáng , như gáo nước mưa mát rượi.

Nền văn-hóa nhân bản đã tạo cho Việt Nam một dân tộc hiền hòa thuần hậu, biết đối xử với nhau bằng một tấm lòng thiết tha chân thật, biết thương yêu đùm bọc lẫn nhau.

Cái tâm hiền hòa thuần hậu đó là cốt lõi của nền văn-hóa nhân bản mà tiền nhân đã bao đời vun bồi gìn giữ. Cái tâm hiền hòa thuần hậu đó chẳng có gì là phản khoa học, phản tiến bộ hết. Nó không hề là một trở ngại ngăn cản ta hấp thu những tinh hoa trong nền văn hóa Tây phương, nó chẳng phải là tư tưởng độc tài độc tôn đối nghịch với Tự Do Dân Chủ, nó chẳng phải là mê tín dị đoan đối nghịch với khoa học kỹ thuật, nó chẳng hề là yếu tố tạo nên một dân tộc ươn hèn. Tấm lòng của người Việt được thể hiện qua những Phạm Ngũ Lão, Lương Ngọc Quyến chỉ nói lên sức mạnh quật cường hiền hòa nhưng mãnh liệt đã là chất keo gắn bó dân tộc Việt Nam trong mấy ngàn năm.

Những người lớn lên trong ngục tù Cộng Sản thấu hiểu hơn ai hết tác hại của chủ nghĩa Cộng Sản như Nguyễn Chí Thiện, Phùng Quán, Trần Dần, Trần Văn Thủy, Nguyễn Ðan Quế đã không cầ tới bất cứ một chủ nghĩa ngoại lai nào, họ cũng chẳng thèm dùng những từ ngữ dao to búa lớn. Những lời họ nói lên phát xuất tự đáy lòng, giản dị nhưng chân thật, vừa thốt lên là đủ khiến cả triệu trái tim cùng rung động.

Phùng Quán, Trần Dần chỉ nói tới lòng Thành Thật, Trần Văn Thủy chỉ viết chuện Tử Tế, Nguyễn Chí Thiện chỉ dương Tã Trắng lên thay cờ, Nguyễn Ðan Quế chỉ dựng tấm bảng "Cao Trào Nhân Bản" rồi bình thản ngồi chìa tay cho cán bộ Cộng Sản móc còng dẫn vô tù.

Ôi những con người ấy họ có gì khác chúng ta đâu ? Họa chăng họ chỉ có một tấm lòng Việt Nam phát xuất từ nền văn-hóa nhân bản của cha ông mà họ đã không vội vã vứt bỏ để đổi lấy đồng đô la hoặc chiếc khăn quàng đỏ. Nhưng chính nhờ những tấm lòng cao quí đó mà chúng ta mơ"i còn hy vọng dựng lại niềm tin cho những thế hệ mai sau.

Tập sách nhỏ này thật mỏng manh. Khi tôi viết tới dòng này thì trong thâm tâm tôi nghĩ là chưa viết nổi một phần mười những gì định viết. Khả năng con người thực quá nhỏ bé. Tôi nghĩ cần nói đôi điều về diễn tiến việc viết tập sách này để độc giả có thể hiểu nổi nỗi khổ tâm của người viết. Tôi tin rằng có rất nhiều người cũng có ý định viết những điều tương tự như tôi đang viết, nhưng hễ cầm tới bút là lại quẳng ngay đi.

Và sự thật là tôi đã quẳng bút đi rất nhiều lần. Ý định viết tập sách này đã có từ ngày tôi bị giam ở trại Bù Gia Mập, cách đây 17 năm. Ngay từ khi vừa đặt chân tới Úc vào năm 1983, tôi vội vã ngồi xuống đem hết tâm trí ra viết được một bản thảo chừng 100 trang viết tay. Viết xong đọc lại xé nát tập bản thảo. Sau đó thêm hai lần nữa, mỗi lần viết được vài chục trang, viết xong đọc lại, ngậm ngùi mà vứt vào sọt rác.

Tâm trạng tôi có lẽ cũng không khác với tâm trạng của rất nhiều người khác đã được chứng kiến quá nhiều sự thật đau lòng, nhưng nghẹn ngào vì không thể diễn tả nổi, và vì cảm thấy rõ rệt là những điều mình định viết có lẽ cũng hoàn toàn vô ích, viết ra có lẽ chẳng ai thèm đọc, có đọc cũng chẳng ai tin. Nghĩ ngấm nghía càng thấy lời Lão Tử là thấm thía :

Mãi tới lần này tuổi đã lớn, sức khỏe mỗi lúc một suy kém, vài tháng trước khi vào bệnh viện chịu một cuộc giải phẫu, ý thức được cuộc đời quá ngắn ngủi, tôi mới vội vã viết cho xong tập sách này với ý nghĩ rằng cuộc đời mình có lẽ cũng không còn dài nữa, thôi thì viết được chút nào hay chút đó. Cũng may tập sách nhỏ này đã được viết tới đây mà người viết vẫn còn nằm trên giường bệnh.

Thôi nếu cuộc đời ngắn ngủi như vậy thì thà làm một kẻ bất tri còn hơn là làm một kẻ bất ngôn. Kẻ bất tri là kẻ điếc không sợ súng. Nhưng biết đâu chẳng có một vài người đọc cảm thông được với những gì mình định nói. Trang giấy thật trắng, dòng mực xanh thật hiền lành, nhưng chứa đựng trong đó là cả bao nỗi khắc khoải của cả một thế hệ đã chứng kiến quá nhiều chuyện u buồn xảy ra trên đất nước.

Lắng tâm ngồi nghĩ lại bây giờ tôi lần lần hiểu được tâm trạng mình, hiểu được tại sao viết xong rồi lại xé. Tôi chỉ là một con người, như tất cả mọi người khác, sống trong cơn khủng hoảng niềm tin triền miên của cả một dân tộc. Tôi chẳng tin tôi đủ khả năng thuyết phục bất cứ một ai. Vả chăng dường như tất cả mọi người đều phải tự chứng ngiệm trong cuộc sống thực mới tìm ra sự thực. Vậy thì cầm bút để làm gì ?

Nhưng chính vì quá thấm thía với cơn khủng hoảng niềm tin chung của tất cả mọi người, cho nên mới có ý nghĩ tìm cách phá vỡ cơn khủng hoảng đó. Chính ý nghĩ đó đã thúc đẩy tôi viết tập sách này. Tôi xin kể lại một mẩu chuyện thật về một người đã thấy và đã không thể nói lên điều mình thấy cho bạn hữu cùng nghe.

Người kể câu chuyện này là một người bạn tù đã cùng ở với tôi qua ba trại cải tạo. Thay vì dùng tên thực, tôi xin gọi anh ta là Luận để tránh những điều phiền toái có thể xảy ra cho anh nếu anh còn ở lại Việt Nam.

Một buổi chiều chủ nhật chúng tôi đang ngồi trầm ngâm trong một căn nhà tù ở trại Bù Loi, vào khoảng năm 1978.

Một người trong đám chợt khơi chuyện. Anh ta than rằng bọn mình quá ngu, dân tộc mình quá ngu. Vì quá ngu nên mới bị lừa. Nếu không ngu đã không chui đầu vào rọ. Sao cả mấy trăm ngàn người có thể ngây thơ dễ tin đến thế, cứ tưởng rằng mình sẽ đi học tập mười ngày hoặc một tháng là sẽ được trở về cùng gia đình. Tất cả chúng ta đều là những kẻ bị lừa vì quá ngu muội. Không có lấy một người sáng suốt.

Anh Luận trầm ngâm ngồi nghe. Mãi một lúc sau anh mới chậm rãi nói :

Tất cả chúng tôi giật bắn mình vì điều anh nói. Nếu anh ta không bị lừa tại sao anh cũng vô đây ?

- Tôi biết rất rõ là mình đã chui vào rọ. Tôi biết rất rõ là chẳng làm gì có chuyện học tập 10 ngày hoặc một tháng.

Vào dịp Tết Mậu Thân tôi bị kẹt ở ngoài Huế. Những gì xảy ra ở Huế cũng là những gì được lập lại năm 1975. Cộng Sản nắm được Huế trong một thời gian ngắn, họ ra thông cáo yêu cầu quân nhân công chức của chính quyền Miền Nam ra trình diện. Chỉ có một số rất ít tin theo hoặc ở thế bất khả kháng đành phải ra trình diện. Bọn Cộng Sản cấp cho mỗi người một phiếu chứng nhận đã ra trình diện rồi thả về. Sau đó họ lại ra một thông cáo khác, yêu cầu tất cả mọi quân nhân công chức của chính quyền Miền Nam, dù đã ra trình diện lần đầu hay chưa, đều phải ra trình diện lần thứ hai. Lại thêm một số người rụt rè ra trình diện, và lại được cấp phiếu chứng nhận rồi thong dong trở về nhà. Hai ba lần như vậy, đến lần chót thì những người ra trình diện đông hơn, và tất cả nay đã nằm sâu dưới những nấm mồ tập thể ở Huế.

Tất cả chúng tôi đều bàng hoàng khủng khiếp. Tôi hỏi anh tại sao anh đã biết rõ như vậy mà không nói với những người thân, và không tìm đường trốn tránh, để đến nỗi rút cục phải chui vào rọ.

- Tôi có nói với vài người thân, nhưng không một ai tin lời tôi nói hết. Họ nói : Trước khác bây giờ khác. Từ đó tôi thấy có nói cũng vô ích, im lặng là hơn cả. Tôi tìm mọi cách để trốn, không may bị bắt lại. Thật cứ y như chuyện Trạng Quỳnh !

Nghe anh kể, tôi bồi hồi nhớ tới mẩu chuyện Trạng Quỳnh tôi đã đọc từ hồ nhỏ.

Trạng Quỳnh nổi tiếng là người văn hay chữ tốt. Một hôm Trạng làm căn nhà ở giữa hồ. Muốn vào căn nhà đó phải đi qua một cây cầu. Trạng loan tin ai muốn xem văn Trạng thì phải nộp một quan tiền. Thiên hạ háo hức rủ nhau qua cầu vào xem văn Trạng. Người thứ nhất bước vào căn nhà giữa hồ chẳng thấy văn Trạng đâu chỉ thấy một tấm giấy lớn viết mấy chữ nguệch ngoạc :"Ð. M. thằng nào bảo thằng nào !"

Người đó trở ra, hầm hầm tức giận. Người đứng ngoài xúm xít hỏi văn Trạng có hay không. Anh ta đỏ mặt tía tai xửng cồ lên gắt gỏng :

- Làm gì có văn với vẻ ! Chỉ có mỗi một câu : "Ð.M. thằng nào bảo thằng nào !"

Người nghe tức giận vì nghĩ rằng anh ta xấu bụng, biết mà không nói. Thế là đoàn người cứ lũ lượt kéo nhau vào xem văn Trạng.

Những gì xảy ra trong xã hội Cộng Sản cũng y hệt như vậy. Không biết bao nhiêu người đã bị lừa. Người bị lừa nói lại cho người khác nghe thì chẳng ai tin. Tri giả bất ngôn là như vậy.

Ðó chính là cái hiệu lực thần kỳ do áp dụng "cẩm nang" của Lenin mà bác Hồ đã vui mừng đến rơi lệ khi đọc được. Trí chẳng đủ để người tin, bác Hồ bèn dùng TRÁ lừa người để đạt được cứu cánh quyền lực., và dạy dỗ cho môn đệ làm theo lời bác dạy. Trong một xã-hội càng nhiều người lương thiện chừng nào càng dễ tin và dễ bị lừa chừng ấy. Lọt vào một kẻ TRÁ Tào Tháo gian hùng là kẻ TRÁ sẽ làm vua.

Làm sao để gỡ cho dân tộc thoát khỏi một tai họa khủng khiếp như vậy ? Dùng lý luận chăng ? Dùng giáo dục chăng ? Vị tất đã có kết quả ! Không thiếu những bậc đại trí thức cũng bị lừa y hệt như những người nông dân chất phác, có khi còn tệ hơn nữa.

Trước năm 1975, một trong những trí thức tên tuổi và rất có uy tín là Châu Tâm Luân, giáo sư trường Ðại Học Nông Lâm Súc. Châu Tâm Luân là cháu Ðức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình. Anh rất thông minh, du học tại Mỹ, đậu bằng Tiến Sĩ về Kinh Tế Nông Nghiệp. Anh là một con người gương mẫu liêm khiết, sống giản dị thanh bạch. Tính tình anh rất thẳng thắn, dám nói dám làm. Anh được sinh viên Nông Lâm Súc rất quí mến kính phục. Rất nhiều sinh viên và giáo chức đại học coi anh như một thần tượng. Chỉ cần tinh ý một chút là biết ngay anh có khuynh hướng thiên tả, nghĩa là giành nhiều cảm tình cho phe Cộng Sản hơn là phe Quốc Gia.

Sau năm 1975, Cộng Sản đưa anh ra làm Phó Chủ Tịch Hội Trí Thức yêu nước, cho anh ra tham quan Hà Nội, rồi Liên Xô, rồi Ðông Âu. Ðùng một cái vào khoảng năm 1981 nghe tin anh ta vượt biên tới Thái Lan. Sao lại có chuyện lạ đời thế nhỉ ? Chưa ở với Cộng Sản thì mê Cộng Sản như điếu đổ, đến khi cá đã gặp nước thì lại vội vàng bỏ chạy, thế là nghĩa làm sao ?

Người viết có hân hạnh quen một người bạn thân của Châu Tâm Luân. Nghe tin Châu Tâm Luân đã vượt biên, người bạn đó kể cho người viết một điều đáng lẽ phải dấu kín. Theo lời người bạn đó kể lại, trước khi vượt biên Châu Tâm Luân đã nói với anh ta như thế này :

Ôi thế thì ra một giáo sư đại học hay một gã dân quê nào có khác gì nhau ! Cũng phải mất một quan tiền mới xem được văn Trạng Quỳnh đấy chứ !

Cho tới nay không ít người Việt vẫn tin rằng dân tộc Việt Nam đang có một tiềm năng phát triển rất lớn. Vào cái thời Ðông Du xa xưa, cụ Phan Bội Châu chỉ mới đưa được vài trăm du học sinh ra ngoài du học, kẻ nào kẻ đó xất bất xang bang, vừa đi làm nghề hớt tóc, thợ hồ, thợ mộc kiếm sống vừa đi học lóm những tinh hoa trong nền văn minh của người. Học lóm vì không đủ tiền và đủ điều kiện để xin vào các trường đại học, trung học của họ. Vậy mà cụ Phan Bội Châu đã gây được một phong trào ái quốc bồng bột, mở mắt cho cả dân tộc. Ngày nay có từ một tới hai triệu người Việt ở hải ngoại, đầy đủ điều kiện để vào học những trường danh tiếng nhất của những quốc gia tân tiến trên thế giới. Tiềm năng đó thực quá lớn so với thuở Ðông Du, không ai có thể phủ nhận điều đó. Nhưng cái tiềm năng đó có phát huy được hay không lại là một dấu hỏi lớn.

Người viết xin kể lại hai mẩu chuyện sau đây để độc giả cùng suy ngẫm.

Trong chuyến vượt biên năm 1982, người viết may mắn thoát khỏi gọng kềm Cộng Sản. Con tàu vượt biên lênh đênh trên biển cả nhiều ngày. Mỗi ngày khẩu phần của mỗi người trên tàu là một nắm gạo rang và 3 nút chai nước ngọt, ngoại trừ chủ tàu và đoàn thủy thủ bộ hạ. Họ canh gác lương thực và nước uống rất kỹ. Rất nhiều người trên tàu bắt đầu kiệt sức lả dần vì thiếu nước uống. Người viết thì gần tới độ hôn mê bất tỉnh. Trong lúc đó quả thật một ly nước quí hơn một lượng vàng.

May mắn thay chỉ vài ngày sau con tàu vượt biên tới được một dàn khoan dàu thuộc hải phận Nam Dương. Trên dàn khoan tiếp tế nước uống xuống và chỉ đường cho con tàu đi tiếp. Tới được dàn khoan chưa phải là đã tới được đất tự do. Hành trình trước mặt vẫn còn dài và chưa ai biết chuyện gì sẽ xảy ra. Có một điều chắc chắn là mọi người trên tàu cũng vẫn cần nước uống như trước. Người viết xin được một ly nước đầy. Ôi, ly nước đó sao mà mát rượi. Ðúng là ly nước cải tử hoàn sinh ! Người viết tỉnh táo hẳn, và đủ sức đứng dậy đi ra sau boong tàu. Ở đây người viết chợt chứng kiến một chuyện, có lẽ rất bình thường, nhưng sao trong tim chợt như có gì đau nhói.

Hai người đàn bà ngồi chút can nước uống ra gáo giội thoải mái rửa mặt, rửa tay, lau mình mảy, rửa chân và tẩn mẩn kỳ cọ từng ngón chân.

Chuyện đó có lẽ cũng là lẽ thường, một chuyện vặt như thế có gì đáng nói đâu nhỉ ! Nhưng bỗng nhiên người viết nghĩ tới ý nghĩa chuyến ra đi và liên tưởng tới gáo nước lã. Tại sao mình ra đi ? Ai cũng có thể dễ dàng trả lời : Vì lý tưởng tự do !

Nhìn can nước hai người đàn bà dùng để rửa chân và nhớ tới những nút chai nước nhỏ xíu đã giúp mình sống sót, người viết bỗng nhiên có ý nghĩ so sánh Tự Do với can nước lã. Tự Do là gì nhỉ ? Có lẽ nó rất giống với can nước lã. Nó rất quí vì có thể cứu sống cả mấy trăm người trong một ngày vượt biên nắng gắt- mỗi người chỉ cần ba nút chai nước nhỏ xíu là đủ thoát chết - thế nhưng nó cũng có thể chỉ được dùng để rửa đôi bàn chân lem luốc.

Hơn một triệu người Việt hải ngoại hiện nay có rất nhiều Tự Do, khối lượng Tự Do cho mỗi người có thể tính bằng hàng chục hoặc hàng trăm thước khối nước trở lên chứ chẳng phải chỉ bằng một can nước nhỏ. Chẳng hiểu họ đang dùng lượng nước khổng lồ đó để làm gì, hay vẫn chỉ dùng để rửa đôi bàn chân cho sạch ?

Người viết xin kể tiếp một mẩu chuyện khác để cố gắng diễn tả những gì thật khó nói nên lời.

Năm 1980, sau một chuyến vượt biên thất bại trở về, người viết lang thang bước trên đường phố như người mất hồn. Bỗng nhiên giật mình vì tiếng reo hò của một lũ trẻ trên đường phố. Lũ trẻ chạy theo một người đàn bà, chỉ trỏ và cười rầm rĩ.

Người đàn bà đó mặc một chiếc áo cánh với một chiếc quần đen. Quần áo rách tả tơi, đến nỗi gần như lõa lồ thân thể. Bộ ngực gần như phơi trần một nửa. Quần thì rách như sơ mướp, hầu như để lộ nguyên vẹn hai cái mông trắng nõn. Người đàn bà đó tay cầm một cục đá nhỏ giơ cao, dậm dọa cho lũ trẻ tránh xa ra. Lũ trẻ vô tư cười đùa rầm rĩ cứ bám từng đoàn theo đuôi người đàn bà đó, thỉnh thoảng lại la lên : "Mụ dại ! Mụ dại !"

Người viết đi bên này đường, tò mò tiến lại gần để xem mặt "mụ dại". Khi tới bên này đường đối diện với mụ dại, người viết giật thót mình như bị điện giật. Nào có phải ai xa lạ đâu ! Cô ta chính là em gái một người bạn cũ ! Trước năm 1975 cô ta là một cô nữ sinh viên đại học Saigon, sống với vợ chồng người anh ruột. Tại sao có thể nên nông nỗi thế này ?

"Mụ dại" ngó sang và chợt thấy người viết, nhận ra người quen. Cô ta cuống quít lấy tay che ngực che mông và chạy đi mất.

Người viết thẫn thờ đứng lặng. Một lát sau buột miệng hỏi mấy người đàn bà trên đường phố : tại sao không ai giúp cô ta một bộ quần áo cũ ?

- Bộ quần áo cô ta đang mặc là của tôi vừa cho cô ấy hôm qua. Tội nghiệp con bé ! Không biết gia đình di tản đi đâu, nhà cửa bị tịch thu hết. Ðêm đêm nó về ngủ dưới gầm cầu thang một chung cư. Ngay giữa chung cư là một đồn công an. Mỗi đêm mấy thằng phải gió mò ra thay phiên mần thịt con bé. Chúng nó kháo nhau thằng anh con bé tội nặng lắm, vì thế mần thịt con bé xong rồi còn xé tanh banh ra cho bõ ghét

Tôi biết người anh cô bé. Anh ta hiện giờ ở Mỹ. Trước năm 1975 anh ta cũng là một sinh viên đại học. Một thời, anh ta rất hăng hái hoạt động chống Cộng. Cái tội của anh ta có lẽ chỉ là như vậy.

Ở nước Việt Nam hiện nay có không biết bao nhiêu người đang chịu những nỗi đau đớn xót xa như thế. Họ đau đớn tủi nhục mà không nói lên được. Người bên đường thương họ, nhiều lắm chỉ có thể cho họ một bộ quần áo cũ đủ che thân trong một đêm. Ôi niềm đau đớn tủi nhục đó đến bao giờ mới dứt ?

Khi ra tới vùng trời tự do tôi vẫn để tâm tìm kiếm người anh cô ta. Một hôm tôi nhận được lá thư của một người bạn học cũ. Người bạn học cũ kể chuyện về người anh của cô bé.

Anh ta hiện giờ khá thành công ở Mỹ. Kiếm tiền khá nhiều, địa vị vững chắc, hào hoa phong nhã, gái bu theo đông như kiến.

Từ đó tôi bỏ hẳn ý định tìm kiếm để kể cho anh ta nghe những gì đã xảy ra cho người em gái còn ở lại. Nói với một người không tim thì ích gì !

Và cũng từ đó tôi ý thức được thật rõ rằng chẳng phải chỉ lật đổ được chính quyền Cộng Sản để thay thế bằng một chế độ "kinh tế thị trường" là đủ tạo cho xã-hội Việt Nam thành một xã hội đáng sống. Có lẽ ta phải làm một cái gì hơn thế nữa.

Niềm hy vọng của tôi chỉ là ước mong rằng Luật Phản Phục trong Kinh Dịch được chứng nghiệm. Luật Phản Phục có được chứng nghiệm thì mới có hy vọng Bĩ cực Thái lai.

Luật Phản Phục đó đã được Lão Tử diễn tả trong một câu hết sức kỳ quặc quái dị :

Câu nói đó phá vỡ rất nhiều lý thuyết giáo dục đang được đề cao và phổ biến khắp nơi trên thế giới hiện nay, nhất là những lý thuyết dựa trên thí nghiệm "con chó, tiếng chuông và miếng thịt" của Pavlov. Con người bị điều kiện hóa lẽ ra phải thuần phục như con chó của Pavlov chứ sao lại phản ứng ngược lại ?

Cái ý nghĩ "kỳ quặc" của Lão Tử có thể diễn tả như thế này :

Hễ một xã-hội càng xấu xa tồi tệ chừng nào, hễ con người trong xã-hội càng độc ác bất nhân gian trá quỉ quyệt chừng nào thì sự tương phản giữa Thiện Ác càng rõ rệt chừng đó. Chính vì nhìn thấy cái độc ác bất nhân quá lộ liễu mà lòng khát khao một xã-hội thuần lương trở nên mỗi lúc một mạnh mẽ. Chính vì thấy khắp nơi đầy dẫy những kẻ gian trá quỉ quyệt mà lòng khao khát một xã-hội trong đó con người có thể đối xử tử tế thành thật với nhau mỗi lúc một thiết tha lớn mạnh. Ðó là Luật Phản Phục được đề cập tới trong Kinh Dịch.

Tôi không tin rằng đa số người dân trong xã-hội có phản ứng như vậy. Ta phải nhìn nhận rằng nói chung Ðộc Ác sẽ sinh Ðộc Ác, Dối Trá sẽ sinh Dối Trá, Xảo quyệt sẽ sinh Xảo quyệt. Hễ anh lừa tôi thì tôi sẽ nghĩ cách lừa lại anh. Ðó là cái luật chung của xã-hội. Vì thế đất nước Việt Nam mới tang thương đổ nát như ngày nay.

Nhưng tôi tin rằng trong mọi hoàn cảnh trong một xã hội luôn luôn có những trái tim trong sáng không bị vẩn đục, luôn luôn có những trí óc tỉnh táo sáng suốt, những con người có sức mạnh hiền hòa nhưng không ai có thể khuất phục nổi. Những con người đó sẽ đốt lên ngọn lửa Từ Bi dũng cảm, soi đường cho cả dân tộc. Khi bóng tối của u mê đã phủ ngập quê hương thì ngọn lửa Từ Bi sẽ bừng sáng dậy và đủ sức cảm hóa cả triệu người đang trầm luân trong biển khổ.

Nguyễn Chí Thiện, Nguyễn Ðan Quế, Phùng Quán, Trần Dần, Trần Văn Thủy chỉ là một vài người trong số những con người có tấm lòng cao quí đó. Ta biết tới họ vì may mắn ta được nghe lời họ nói. Nhưng chắc chắn còn vô số những tấm lòng cao quí như vậy ở Việt Nam mà ta chưa biết tới.

Càng bị áp bức những con người có lương tri càng trổi dậy, càng đối diện với Ðộc Ác những con người sáng suốt càng hướng về Thuần Lương, càng phải đối phó với xảo quyệt trí trá những người có Thiện Tâm càng quay về với lòng Thành Thật. Dĩ nhiên rằng những người có trí sáng suốt và tấm lòng thiết tha đối với đất nước như thế hiện nay vẫn còn tương đối ít, nhưng cái Tâm của họ, cái Trí của họ, cái Ðức của họ rồi đây sẽ tỏa rộng và thấm nhuần khắp nơi. Nhờ có những con người như thế rồi đây Việt Nam mới có hy vọng phục hồi lại nền văn hóa nhân bản.

Những tinh hoa của một nền văn hóa cũng chỉ giống như chén nước lã, quí biết bao, nhưng cũng giản dị biết bao ! Phùng Quán, Trần Dần chỉ nói tới lòng Thành Thật, Trần Văn Thủy chỉ kể chuyện Tử Tế, Nguyễn Chí Thiện chỉ giơ cao chiếc tã trắng tinh khiết, Nguyễn Ðan Quế chỉ dựng bảng "Cao Trào Nhân Bản". Lòng Thành Thật, chuyện Tử Tế, chiếc Tã Trắng, Cao trào Nhân Bản, đó là tất cả những gì thật mộc mạc nhưng đã tạo nên những tấm lòng Việt Nam cao quí, những tâm hồn thuần hậu, hiền hòa nhưng bất khuất là những nhân tố của một nền văn-hóa nhân bản. Nền văn hóa đó đã từng là chất keo kết hợp lòng người khiến cả dân tộc kết với nhau thành một khối.

Tiếc thay những tinh hoa của nền văn-hóa nhân bản vốn rất mộc mạc đơn sơ nên ít người hiểu được giá trị vì thế đã có lúc bị mọi người bỏ quên chỉ dùng làm nước rửa chân. Ông cha ta chắc đang ngậm ngùi nơi chín suối.

Tôi ước mong rằng sau mấy thập niên ê chề tủi nhục với thân phận bị làm con vật thí nghiệm cho thí nghiệm của Pavlov, hoặc để thí nghiệm những chủ nghĩa ngoại lai, sẽ có một ngày người Việt khước từ thân phận làm chó ngựa để cùng nhau đứng dậy làm người.

Ngày ấy sẽ là ngày đất nước Việt Nam được thấy quẻ Bĩ biến sang thành quẻ Thái.