Năm Thứ 4889

www.vietnamvanhien.org
www.vietnamvanhien.net
www.vietnamvanhien.info
www.vietnamvanhien.com



Tưởng Niệm
Thủ Tướng Phan Huy Quát

(1908-1979)


(ảnh Wikipedia)

Phan Huy Quát

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
         Phan Huy Quát

Tiến sỹ Phan Huy Quát (1908 - 1979) là thủ tướng Việt Nam Cộng ḥa từ ngày 16 tháng 2 năm 1965 đến ngày 5 tháng 6 năm 1965. Ông từng là đảng viên đảng Đại Việt và Bộ trưởng Quốc pḥng của chính phủ Quốc gia Việt Nam. Ông bị giam và mất trong nhà lao Chí Ḥa ngày 27 tháng 4 năm 1979.

Tham gia chính phủ Quốc gia Việt Nam

Khi Quốc gia Việt Nam được thành lập, ông làm Tổng trưởng các bộ Giáo dục (1949), Quốc pḥng (1950, 1954) trong các chính phủ Quốc gia Việt Nam thời Quốc trưởng Bảo Đại. Sau đó ông lui về hành nghề bác sĩ tại Sài G̣n.

Vai tṛ Thủ tướng

Sau cuộc Đảo chánh 1963, tướng Dương Văn Minh rồi Nguyễn Khánh lên nắm quyền trong thời kỳ quân quản của Việt Nam Cộng ḥa nhưng t́nh h́nh vẫn nhiều xáo trộn. V́ áp lực của Hội đồng Quân lực, tướng Nguyễn Khánh phải rút khỏi chính trường và chính phủ dân sự được thành lập do ông đứng đầu với cương vị Thủ tướng. Phó thủ tướng là Nguyễn Văn Thiệu. Nội các gồm có Bộ trưởng Thông tin Linh Quang Viên, Bộ trưởng Giáo dục Nguyễn Tiến Hỷ, Bộ trưởng Phủ thủ tướng Bùi Diễm, Bộ trưởng Ngoại giao Trần Văn Đỗ.[1]

Ngày 25 Tháng Năm năm 1965 ông quyết định cải tổ Nội các, thay thế một số tổng trưởng nhưng phe giáo dân Thiên Chúa giáo phản đối. Quốc trưởng Phan Khắc Sửu cũng không đồng t́nh nên không phê chuẩn.[2] T́nh h́nh bế tắc kéo dài sang tháng 6 v́ bất đồng giữa Quốc trưởng Phan Khắc Sửu và thủ tướng Phan Huy Quát không giải quyết được; chính phủ hoàn toàn bị tê liệt.

Ngày 11 Tháng Sáu, ông triệu tập hội đồng chính phủ để giải quyết nhưng không đạt được thỏa hiệp nào nên ông ra lệnh giải tán chính phủ và từ chức thủ tướng. Các tướng lănh tiếp thu chính quyền và đặt hai cơ quan: Ủy ban Hành pháp Trung ươngỦy ban lănh đạo Quốc gia. Trung tướng Nguyễn Văn Thiệu làm chủ tịch Ủy ban lănh đạo Quốc gia với cương vị quốc trưởng trong khi thiếu tướng Nguyễn Cao Kỳ làm chủ tịch Ủy ban hành pháp trung ương với cương vị thủ tướng cho tới khi thành lập nền Đệ nhị Cộng ḥa Việt Nam vào năm 1967.

Tù đày và cái chết

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, ông và gia đ́nh bị kẹt lại ở Việt Nam do không kịp di tản. Ông không ra tŕnh diện theo lệnh của chính quyền mới và sống trốn tránh trong một thời gian ngắn. Trên đường đi trốn, ông bị bắt giam cùng con trai út là Phan Huy Anh và chết tại nhà giam Chí Ḥa v́ bệnh gan và không được cứu chữa kịp thời ngày 27 tháng 4 năm 1979.

Chú thích

  1. ^ Bùi Diễm. Gọng Ḱm Lịch sử. Paris: Phạm Quang Khai, 2000. Trang 220-74.
  2. ^ LỊCH SỬ NGÀY QUÂN LỰC (19-6)

Liên kết ngoài



Nguồn: http://vi.wikipedia.org/wiki/Phan_Huy_Qu%C3%A1t






 



Tưởng niệm cựu Thủ Tướng PHAN HUY QUÁT
 nhân ngày giỗ thứ 29 - Ngày 27 tháng 4 Dương lịch

Nguyễn Tú


Bác Sĩ Phan Huy Quát sinh năm 1908 tại Nghệ Tĩnh, tham chính nhiều lần, từng làm Tổng Trưởng Giáo Dục, Tổng Trưởng Quốc Pḥng, lần cuối cùng giữ chức vụ Thủ Tướng Việt Nam Cộng Ḥa, vào năm 1965. Ông cũng là Chủ tịch Liên Minh Á Châu Chống Cộng, phân bộ Việt Nam, và là chủ nhiệm tuần báo Diễn Đàn, Sài g̣n, 1972.
Ngày 16 Tháng Tám 1975 Bác Sĩ Quát bị Cộng Sản bắt do nội phản trên đường vượt biên; và chưa đầy bốn năm sau ông từ trần trong nhà tù Chí Ḥa. Bài dưới đây do kư giả kỳ
cựu Nguyễn Tú, bạn ông, và cũng là bạn tù (người đă sống bên cạnh Bác Sĩ Quát trong những ngày tháng và giờ phút cuối cùng tại khám Chí Ḥa), kể lại 'như một nén hương chiêu niệm chung.'

Di ảnh Cố Thủ Tướng PHAN HUY QUÁT

Trong thời gian bị cầm tù, Bác Sĩ Quát bị bệnh gan rất nặng .Song Việt Cộng không cho chữa chạy, thuốc men do gia đ́nh tiếp tế không được nhận. Người con trai út bị giam ở pḥng bên, có thuốc cho bố, cũng không làm sao mang sang. Khi biết ông không thể nào qua khỏi, chúng mới đem ông lên bệnh xá. Ông chết ở đó vào ngày hôm sau, 27 Tháng Tư 1979.
Tang gia đă được phép để mang thi hài ra quàn tại chùa Xá Lợi và phát tang ở đấy vào ngày
hôm sau, song phút chót, Hà Nội ra lệnh phải an táng ngay, v́ ngày đó, 28 Tháng Tư 1979,
Tổng Thư Kư Liên Hiệp Quốc tới Sài G̣n; Việt Cộng sợ dư luận quốc tế - nếu biết đến cái chết
bị bỏ mặc của một cựu Thủ Tướng Miền Nam - có thể ngó tới t́nh trạng giam cầm của hàng
trăm ngàn người khác. Cũng bởi thế, rất ít người nghe biết đến sự đày đọa tù nhân Phan Huy
Quát cũng như cái chết trong tù của ông - bên cạnh các trường hợp tương tự của các trí thức
văn nghệ sĩ khác - của nhà cầm quyền Hà Nội.


* * * * *





  1. Chí Ḥa, Sài G̣n
    Một ngày cuối Tháng Tư 1979

    Hôm nay đến lượt bốn pḥng 5-6-7-8-, gác 1, khu ED được đi tắm, giặt. Mọi người đều rộn rạo, hối hả chuẩn bị, cười hô hố. Cứ ba ngày rưỡi mới được sối nước trên thân thể hôi hám, ngứa ngáy  và ṿ vội quần áo đă tích trữ kha khá mồ hôi, đất ghét, th́ trước cái hạnh phúc nhỏ nhoi chỉ được phép hưởng hai lần mỗi tuần, ai mà không 'vui vẻ, hồ hởi, phấn khởi' dù, trên lư thuyết, thời gian tắm được quy định 30 phút cứ bị cán bộ ăn bớt, chỉ c̣n vỏn vẹn 15 phút.
    Cả bốn pḥng đă lần lượt ra hành lang ngồi xổm sắp hàng đợi cán bộ gác đến điểm số. Lần đó, viện cớ bị cảm, tôi xin phép ở lại trong buồng. Tôi có mục đích riêng.
    Kiểm tra xong số người ở lại mỗi buồng, cán bộ ra hiệu cho mọi người đứng dậy, tiến về phía cầu thang. Tiếng guốc, tiếng dép khua trên cầu thang, tiếng nói lao xao của đoàn người xa dần rồi lắng hẳn. Từ dưới sân đă bắt đầu vọng lên tiếng sối nước ào ào, tiếng nói oang oang, tiếng cười khanh khách thỉnh thoảng xen tiếng chửi thề thân mật, tiếng sặc nước, tiếng rú khoái trá của các bạn tù được làn nước mát như nước lũ chẩy dồn dập trên da. Hạnh phúc thật!

    Buồng 5 chúng tôi ở đầu dăy, sát với đầu cầu thang, nơi đây đặt một cái bàn và một cái ghế cho cán bộ gác. Chỗ tôi nằm sát hàng song sắt. Tôi đứng dậy, nh́n về phía đầu cầu thang chỉ cách chừng ba thước rồi quay người, đảo mắt suốt dọc hành lang. Không có bóng cán bộ. Căn pḥng vơi đi 58 người như rộng ra. Hơi nồng của 60 mạng tù tích tụ từ suốt ngày và đêm trước tự giải phóng dần dần đem lại một cảm giác thoáng khí hơn.
    Căn pḥng chỉ c̣n lại hai người không đi tắm là tôi và một người nữa đang nằm ở hàng giữa, sát tường, trên diện tích vỏn vẹn có 60 phân tức 2/3 của một chiếc chiếu hẹp. Đó là khoảng không gian đă được chia rất đều cho 60 tù nhân mà Việt Cộng đă cải cho cái danh từ mỹ miều là 'trại viên' Người đồng pḥng này nằm, hai chân duỗi thẳng, hai cánh tay gập lại trên bụng, hai
    bàn chân chắp vào nhau, mắt nhắm, vẻ mặt b́nh thản. Ông bị bệnh đă hơn một tuần, không thuốc men. Nước da mặt đă chuyển sang màu tai tái càng nổi bật với màu trắng của cḥm râu và mái tóc. Bệnh nhân nằm im, không cựa quậy, thân h́nh như đă quen đóng khung trong không gian 60 phân của chiếc chiếu. Ông là Bác Sĩ Phan Huy Quát đă từng là Tổng trưởng nhiều lần, chức vụ cuối cùng và cao nhất trong hoạt động chính quyền của ông là chức Thủ Tướng Việt Nam Cộng Ḥa vào Mùa Xuân 1965. Năm 1979 ông đă trên 70 tuổi.
    Tôi đảo mắt một lần nữa suốt dọc hành lang, dơng tai nghe ngóng. Vẫn không một bóng người, không một tiếng động khả nghi nào trên tầng gác vắng lặng. Tôi bước vội tới chiếu của Bác Sĩ Quát rồi ngồi sát bên. Bệnh nhân vẫn nằm im, mắt nhắm, không một phản ứng nào chứng tỏ
    ông cảm giác thấy có người bên cạnh. Hơi thở yếu. Bộ đồ ngủ của ông bận có cũ nhiều nhưng không bị xô lệch. Đôi ống quần được kéo thẳng tới cổ chân. Đôi tà áo được khép gọn, ôm kín thân trên. Cánh tay áo trùm tới tận cổ tay. Chẳng phải v́ cuộc sống tạm bợ trong tù rất nhiều hạn chế khắc nghiệt cộng thêm lâm bệnh nặng đă hơn một tuần - một trường hợp bất cứ ai cũng có thể buông thả, mặc cho thân phận nổi trôi và có thể kém đi nhiều, ít cảnh giác về cách phục sức và tư thế - mà Bác Sĩ Quát thiếu chững chạc. Và từ cái chững chạc này như toát lên một cái ǵ có vẻ nghịch lư đến độ vừa đau đớn vừa dũng mănh giữa thân phận con người và hoàn cảnh.
    Tôi khẽ lên tiếng:
    - 'Anh Quát! Anh Quát!'
    Không một phản ứng của bệnh nhân.
    Tôi lắc nhẹ cánh tay bệnh nhân, hơi cao giọng:
    - 'Anh Quát! Anh Quát!'
    Vẫn không một phản ứng, tôi đưa ngón tay trỏ qua mũi bệnh nhân. Hơi thở quá yếu. Dưới sân, tiếng sối nước bắt đầu thưa dần. Thời gian tắm giặt sắp hết. Tôi không muốn mục đích khai bệnh giả của tôi bị lộ là cố ư ở lại buồng để đích thân nói ít điều cho là cần thiết với Bác Sĩ Quát và cả với tôi nữa.
    Buồng 5 chúng tôi vẫn được Việt Cộng coi là một buồng 'phản động' nhất trong số bốn buồng của lầu 1, khu ED v́ chứa một cựu Thủ tướng, 3 cựu Tổng trưởng, nhiều sĩ quan cấp tá, một số ít dân sự 'đầu chai đá, khó cải tạo, phần tử rất xấu, mất dậy.' Một buồng 'ngụy nặng' nên được Việt Cộng tận t́nh 'chiếu cố' trong sinh hoạt hàng ngày. Ngoài ra, c̣n phải kể tới một vài tên 'ăng ten' tức chỉ điểm được cài trong buồng.
    Tóm lại, chúng tôi đều bị theo dơi rất sát, rất chặt. Tôi phải làm gấp. Tôi lắc mạnh hơn cánh tay bệnh nhân, cao giọng thêm: 'Anh Quát! Anh Quát!'

    Bệnh nhân vẫn lặng im. Phải làm thật gấp. Tôi xoay nghiêng ḿnh, tỳ tay xuống chiếu, ghé miệng sát tai Bác Sĩ Quát, cố nói thật rành rẽ:
    - 'Anh Quát! Anh Quát! Nhận ra tôi không?'

    Lần này đôi mi bệnh nhân hơi động đậy rồi dướng lên, hé mở. Tôi thoáng thấy ḷng trắng mắt vàng khè. Chẳng cần phải học ngành y mới biết bệnh gan của Bác Sĩ Quát coi mới nặng.
    Bệnh nhân vắn tắt thều thào:
    - 'Anh Tú!'
    Tôi hơi yên tâm. Miệng lại sát tai Bác Sĩ Quát, tôi nói:
    - 'Anh mệt lắm phải không?'
    Đầu bệnh nhân hơi gật gật.
    Không hiểu lúc đó linh cảm nào xui khiến, tôi cố rót vào tai Bác Sĩ Quát, giọng hơi nghẹn:
    - 'Anh có nhắn ǵ về gia đ́nh không?'
    Bệnh nhân cố gắng lắc đầu, mắt vẫn nhắm.
    Dưới sân không c̣n tiếng sối nước nữa. Có tiếng các buồng trưởng dục anh em tập hợp để điểm số lại trước khi lên buồng. Chỉ c̣n độ hơn một phút. May lắm th́ hai phút. Tôi dồn dập bên tai Bác Sĩ Quát:
    - 'Ai đặt bày, lừa bắt anh? Ai phản anh? Thằng Liên phải không? Nói đi! Nói đi!'
    Đôi môi bệnh nhân như mấp máy.
    Tôi vội nhổm lên, ghé sát tai tôi vào miệng bệnh nhân. Một hơi thở kḥ khè, theo sau là vài tiếng khô khốc, nặng nhọc như cố trút ra từ một chiếc bong bóng đă dẹp hơi đến chín phần mười:
    - 'Thôi! Anh Tú ạ.'
    Tiếng guốc, dép, tiếng cười, nói ồn ào đă bắt đầu từ chân cầu thang. Tôi chưa chịu buông:
    - 'Nói đi! Anh Quát! Nói đi!'
    Một hơi thở một chút gấp hơn, như làn hơi hắt vội ra lần chót!
    - 'Thôi! Thôi! Bỏ đi!'
    Tiếng guốc, dép, tiếng cười, nói ồn ào đă tới quá nửa cầu thang. Tôi vội nhổm dậy, bước nhanh về chiếu ḿnh, nằm thẳng cẳng, vắt tay lên trán.
    Ngoài hành lang, các bạn tù hối hả, xôn xao phơi quần áo mới giặt. Vài tiếng kỳ kèo nhau về chỗ dây phơi. Rồi như một đội quân đă chọc được pḥng tuyến địch, họ ùa vào pḥng, đứng lố nhố nghẹt lối đi quá nhỏ giữa ba hàng chiếu. Căn pḥng như bị co hẹp lại. Tiếng cười đùa thưa dần khi tất cả đă về được chiếu ḿnh. Khói thuốc lá bắt đầu tỏa. Đây đó tiếng rít của vài cái điếu thuốc lào nổi lên ṣng sọc. Bây giờ th́ mọi người, sau trận tắm thỏa thuê, đă ngả lưng trên chiếu. Cả pḥng lặng tiếng.
    Tôi ngồi dậy, hỏi vọng qua hàng chiếu giữa, phía sát tường: 'Anh Châm! Anh coi lại xem anh Quát bệnh t́nh hôm nay ra sao?'
    Bác Sĩ Hồ Văn Châm, cựu Tổng trưởng Thông tin, Chiêu hồi và Cựu chiến sĩ, có phần chiếu liền bên Bác Sĩ Quát. Ông Châm quay về phía Bác Sĩ Quát, tư thế nằm vẫn y như trước. Cảnh lộn xộn, ồn ào, ầm ĩ vừa qua của căn pḥng không làm Bác Sĩ Quát động đậy chút nào. Cái ǵ đă như làm tê liệt bộ phận giây thần kinh điều khiển nguồn năng ư chí con người đến nỗi Bác Sĩ Quát không phản ứng ǵ, hay không c̣n muốn phản ứng ǵ dù chỉ là một phác họa - trước cảnh huống bên ngoài? Một h́nh ảnh buồn thảm lóe lên trong tưởng tượng; nếu không phải là mùa oi bức th́ một tấm nền mỏng đắp lên người dong dỏng và gầy guộc của Bác Sĩ Quát thừa đủ để đóng vai tṛ một tấm khăn liệm.
    Bác Sĩ Châm hướng về phía tôi, lắc đầu. Tôi lên tiếng với buồng trưởng:
    - 'Anh Phương! Báo cáo cán bộ xin đưa Bác Sĩ Quát đi bệnh xá chứ!'
    Phương là hạ sĩ quan binh chủng nhẩy dù, tuổi khoảng 30. Tuy c̣n trẻ, tóc Phương đă trắng xóa, có lẽ v́ 'xấu máu.' Anh em bèn dán cho cái nhăn hiệu 'Phương đầu bạc.' Phương lặng thinh, coi bộ ngần ngại. Nói cho ngay suốt hơn một tuần lễ Bác Sĩ Quát lâm bệnh Phương đă mấy lần báo cáo xin đưa Bác Sĩ Quát đi bệnh xá, nhưng đều bị từ chối.

    Tôi quay về phía Bác Sĩ Châm:
    - 'Anh Châm! Nói cho Phương biết bệnh trạng của Bác Sĩ Quát đi!'
    Ông Châm bèn bảo:
    - 'Anh Phương! Báo cáo cán bộ ngay đi!'
    Phương không đáp, lộ rơ vẻ ngần ngại.
    Trong pḥng bỗng nhao nhao nhiều giọng thúc giục, gay gắt:
    - 'Báo cáo đi! Chờ ǵ nữa? Bệnh như vậy mà không đi báo cáo, c̣n chờ ǵ nữa? Chờ người ta chết à?'
    Căn pḥng đang im ắng, sống động hẳn lên.
    Nhiều bạn đang nằm, nhóm người nh́n về phía Phương. Đang cởi trần, Phương uể oải đứng dậy, bận áo, ra khỏi pḥng, đi về phía đầu cầu thang. Một lát khá lâu, cán bộ gác tới, có Phương theo sau. Anh chàng cán bộ, mặt hơi khinh khỉnh, từ bên ngoài song sắt cộc lốc hỏi vọng: - 'Đâu?'
    Bác Sĩ Châm nhích người qua một bên, chỉ vào Bác Sĩ Quát:
    - 'Đây, cán bộ!'
    Nh́n một lát, cán bộ quay lưng, Phương lẳng lặng về chiếu ḿnh. Những anh em khác lại đặt ḿnh nằm. Căn pḥng ch́m trong im lặng hoàn toàn như thể hồi hộp chờ đợi một phán quyết sinh tử của trại.
    Chừng 20 hay 30 phút sau, có tiếng lao xao ở đầu cầu thang. Hai bạn tù được làm ở bệnh xá,
    đem một băng ca tới cùng với cán bộ gác và một cán bộ khác, chắc là ở bệnh xá. Căn pḥng lại náo động. Mọi người đều ngồi dậy hoặc đứng lên phần chiếu của ḿnh.
    Phương 'đầu bạc' dẫn hai anh mang băng ca đến chỗ Bác Sĩ Quát. Bệnh nhân như mê man, tự ḿnh không ngồi dậy được. Bốn anh em khỏe mạnh trong pḥng xúm nhau nâng bệnh nhân đặt trên băng ca. Trong lúc đó Bác Sĩ Châm vội nhét vào một túi nhỏ vài đồ cần thiết cho Bác Sĩ Quát: Kem và bàn chải đánh răng, vài đồ lót, thêm một bộ đồ ngủ, đũa, muỗng, chén... Băng ca được khiêng đi. Bệnh nhân vẫn nằm, mắt nhắm, không một phản ứng. Dưới sân, một tiếng kêu lớn! 'Lấy cơm!' Căn pḥng trở lại cuộc sống đơn điệu hàng ngày của một trại tù. Lúc đó khoảng 10 giờ rưỡi.

    Trưa hôm sau, khi lấy cơm trở về, anh em th́ thầm rỉ tai nhau:

    - 'Bác Sĩ Quát chết rồi!'
    Cả pḥng nhao nhao:
    - 'Hồi nào? Hồi nào? Chết mau quá vậy?'
    Một anh đáp:
    - 'Nghe nói, hồi trưa hôm qua th́ phải.'
    Chỉ một lát cáo phó miệng của các bạn tù đi lấy cơm đă lan truyền khắp khu ED. Bữa cơm trưa hôm đó ít ồn ào hơn thường lệ.
    Có ai trong pḥng thốt một câu:
    - 'Bệnh như vậy, suốt hơn một tuần xin đi bệnh xá, không cho. Đợi gần chết mới cho th́ c̣n ǵ!'
    Một điếu văn ngắn, gọn, hàm súc cho một bạn tù đă nằm xuống. Một lời ngắn, gọn, hàm xúc lên án chế độ bất nhân, ác nghiệt của Cộng Sản. Căn pḥng gần như lặng đi. Không bao lâu sau bữa cơm, cán bộ gác tới, bảo buồng trưởng thu dọn đồ của Bác Sĩ Quát.
    Trước khi quay lưng, hắn c̣n nói với:
    - 'Nhớ làm bản kê khai, nghe không!'
    Đối với tù nhân, đó là lời công nhận chính thức cái chết của bất cứ 'trại viên' nào.

    Lần này, là cái chết của một vị cựu thủ tướng.
    Manh chiếu của Bác Sĩ Quát đă được gỡ đi theo giỏ đồ c̣n lại của ông xuống văn pḥng khu.
    Chỗ nằm cũ của ông trơ ra phần sân xi măng đă xỉn đen thời gian, mồ hôi, đau khổ và uất ức dồn nén của hàng hàng lớp lớp thế hệ tù chính trị mà ông đă là một trong biết bao người kế tiếp bất tận. Trí tưởng tượng của ta có mặc sức tung hoành sáng tác biết bao nhiêu chuyện về trại tù và thân phận tù nhân dưới chế độ Cộng Sản, th́ mảnh không gian xi măng đen kia thầm lặng mà hùng hồn nói lên c̣n hơn thế nữa. Những ngày kế tiếp, cái chết tức tưởi mang nhiều vẻ không rơ ràng của Bác Sĩ Quát c̣n là đề tài bàn tán của nhiều người trong pḥng được tóm gọn trong hai chữ 'nghi vấn.' Nhiều người cho rằng nếu được đi bệnh viện sớm hơn, hoặc nếu không, mà được phép biên thư về nhà để thân nhân kịp thời gửi thuốc th́ có thể Bác Sĩ Quát đâu ra đến nông nỗi đó.

    Năm 1979 vẫn c̣n nằm trong thời kỳ mà Việt Cộng gọi là 'rất căng.' Cuộc cưỡng chiếm miền Nam Việt Nam, nếu xuôi xẻ về mặt quân sự, th́ về mặt dân t́nh và chính trị lại chẳng xuôi xẻ chút nào. Nhiều nơi đă nổi lên những phong trào chống đối vũ trang làm cho Việt Cộng vô cùng lo lắng trong việc ước lượng tầm cỡ của mỗi phong trào để liệu cơ đối phó. Ngay tại Sài g̣n, năm 1976, vụ Vinh Sơn xẩy ra chưa đầy một năm sau 'đại thắng Mùa Xuân' của Việt Cộng đă làm chúng thất điên bát đảo và mặc dù những người chủ trương và lănh đạo vụ Vinh Sơn cùng với một số chiến hữu đă bị Việt Cộng thẳng tay đàn áp và thanh toán, dư âm và ảnh hưởng của vụ ấy vẫn c̣n kéo dài măi tới 1979 và sau nữa. Lại thêm cuộc chiến với Trung Cộng Mùa Xuân  1979 ở miền Bắc và cuộc chiến với Căm Bốt ở miền Nam khởi sự từ 1978. Do đó Việt Cộng càng  siết chặt kỷ luật đối với tù chính trị. Tuy không có bằng chứng rơ ràng, nhiều người trong pḥng  có cảm giác 'ăng ten,' tức chỉ điểm viên, đă được tăng cường.
    Cuộc sống tiếp tục trong bầu không khí càng ngày càng ngột ngạt. Việt Cộng 'dư' lư lẽ để đối xử với tù nhân tàn nhẫn hơn, bất nhân hơn. Bác Sĩ Quát đă lâm bệnh trong hoàn cảnh khắc nghiệt đó. Con trai út của ông là Phan Huy Anh bị bắt cùng với ông ngày 16 Tháng Tám 1975 không được ở chung cùng buồng, mà bị giam ở buồng 6 sát bên. Hai cha con chỉ trông thấy nhau những lần đi tắm, tức hai lần một tuần. Khi tắm cũng không được liên hệ với nhau. Huy Anh dù có muốn giúp bố giặt quần áo hay một vài việc vặt vănh cũng không bao giờ được phép. C̣n nói chuyện với nhau th́ tuyệt đối cấm. Nếu bị bắt quả tang hay có người tố cáo, hai cha con sẽ bị cúp viết thư về nhà với hậu quả kèm theo là bị cúp thăm nuôi. Ấy là chưa kể có thể bị kỷ luật đưa đi biệt giam. Việc thăm nuôi của gia đ́nh cũng tách rời, riêng biệt: không bao giờ hai cha con được thăm nuôi, gặp gỡ thân nhân cùng một lúc, cùng một ngày. Hai cha con sống sát buồng nhau mà c̣n hơn hai kẻ lạ. Hai kẻ lạ c̣n có thể xin phép trao đổi với nhau chút quà, nói với nhau dăm ba câu. Bác Sĩ Quát và Huy Anh luôn luôn bị từ chối và bị theo dơi kỹ. Khi được tin bố lâm bệnh, Huy Anh nhiều lần xin phép qua thăm và đem thuốc cũng không được. Chỉ tới phiên đi lănh cơm, Huy Anh mới được bước ra khỏi buồng. Những lúc đó tôi thoáng bắt gặp ánh mắt buồn bă của Huy Anh kín đáo nh́n qua song sắt tới chỗ bố đang nằm lịm. Tôi c̣n nhớ hai ngày trước khi Bác Sĩ Quát được đưa đi bệnh xá, cán bộ gác mới cho phép Huy Anh đem thuốc cho bố, sau không biết bao nhiêu lần năn nỉ. Huy Anh chỉ được phép đứng ngoài cửa nh́n vọng vào. Thuốc th́ do buồng trưởng nhận đưa cho Bác Sĩ Quát. Thuốc đến quá muộn,  dù chỉ là thứ thuốc thông thường trị bệnh gan. Lần 'nh́n thăm' thầm lặng được phép công khai  đó dài không quá hai phút. Và đó cũng là lần chót Huy Anh được chính thức nh́n bố qua chiều  dài gần 8 thước của căn buồng dưới đôi mắt cú vọ của cán bộ gác ngồi phía đầu cầu thang giám sát.

    Hôm Bác Sĩ Quát được khênh đi bệnh xá, Huy Anh cũng không được phép ra khỏi buồng dù chỉ để nói ít câu thăm hỏi và nh́n bố nằm thoi thóp trên chiếc băng ca. Một ngày sau khi Bác Sĩ Quát chết, Huy Anh được trại cho phép về thọ tang bố. Nhiều người trong chúng tôi hi vọng sẽ có tin thêm về tang lễ và nhất là về cái chết quá đột ngột của Bác Sĩ Quát khi Huy Anh trở lại trại. Thói quen giấu diếm, bưng bít đă trở thành một thứ siêu vi trùng trong máu của Việt Cộng, thế nên khi Huy Anh trở về, chúng tôi chẳng biết tin ǵ thêm ngoài việc tang lễ đă xong xuôi. Sau này có tin là Huy Anh sẽ được thả nếu 'thật tâm cải tạo tốt.' Có nghĩa là không được tiết lộ bất cứ điều ǵ liên quan đến cái chết, đến tang lễ của bố, đến bất cứ những ǵ Huy Anh đă nh́n được, nghe được ở xă hội Sài G̣n bên ngoài trong thời gian được về nhà. Phải thừa nhận  Việt Cộng rất 'siêu' về thủ đoạn dọa nạt, nhất là đối với những ai đang bị gọng ḱm của chúng siết chặt. Dù Bác Sĩ Quát đă chết, không c̣n là một mối lo chính trị đối với Việt Cộng, do vậy không  c̣n cần thiết giữ Huy Anh làm con tin để đe dọa, đầy đọa tinh thần ông bố nữa, cũng phải đợi đến  cuối năm 1979, Huy Anh mới được thả.

    Trong thập niên 1940, Bác Sĩ Phan Huy Quát đă được nhiều người ở Hà Nội biết tiếng là một lương y. Bệnh nhân của ông, cả Việt lẫn Pháp, rất tín nhiệm ông v́ tư cách đứng đắn và lương tâm nghề nghiệp rất cao của ông. Ngay cả một số người Pháp đă chọn ông làm bác sĩ gia đ́nh của họ, một trường hợp rất hiếm trong y giới người Việt thời ấy. Một đề tài nghiên cứu y học của ông có liên quan đến bệnh đau mắt của Hoàng Đế Bảo Đại thời đó đă được tặng giải thưởng đặc biệt của Hoàng Đế. Cuộc đời chính trị của ông chỉ thực sự bắt đầu sau khi cựu Hoàng Bảo Đại đă kư hiệp ước Vịnh Hạ Long với Cao ủy Bollaert của Pháp ngày 8 Tháng Ba 1949. Trong chính phủ đầu tiên của quốc gia Việt Nam do cựu Hoàng Bảo Đại lănh đạo, Bác Sĩ Quát tham chính với tư cách Tổng Trưởng Bộ Quốc Gia Giáo Dục. Sau đó ông được bổ nhiệm vào chức vụ Tổng Trưởng Quốc Pḥng. Từ giữa năm 1953 trở đi, t́nh h́nh cuộc chiến với Việt Minh  ở miền Bắc Việt Nam ngày càng tồi tệ. Thất trận của Pháp ngày 07 Tháng Năm 1954 ở Điện Biên Phủ  mở màn cho Hội Nghị Genève về Đông Dương với hậu quả là Việt Nam bị chia đôi ở vĩ tuyến 17 do Hiệp Định
    Genève được kư kết giữa Pháp và Việt Minh ngày 20 Tháng Bảy 1954. Ở Pháp, Quốc Trưởng Bảo Đại phong  ông Ngô Đ́nh Diệm làm thủ tướng. Ngày 7 Tháng Bảy 54, ông Diệm về nước. Được ủy toàn quyền lănh đạo  Việt Nam, ông Diệm thành lập nội các mới và kiêm nhiệm luôn Bộ Quốc Pḥng.

    Bác Sĩ Quát trở lại nghề cũ, mở một pḥng mạch ở Dakao gần đầu cầu Phan Thanh Giản. Suốt
    chín năm ông Diệm cầm quyền, Bác Sĩ Quát không tham chính: ông khó có thể thuận với Tổng
    Thống Diệm về lề lối làm việc quá quan liêu, hống hách và độc đoán của gia đ́nh họ Ngô.
    Thêm nữa ông là một thành viên trong nhóm Caravelle đă công khai đưa ra bản tuyên bố chỉ
    trích chế độ và đ̣i chính quyền Diệm thực hiện tự do, dân chủ. Cuộc đảo chính ngày 01 Tháng
    Mười Một 1963 do một số tướng lănh Việt Nam Cộng Ḥa lănh đạo chấm dứt chế độ Ngô Đ́nh Diệm  theo liền cái chết bi thảm của vị tổng thống và hai em ông là Ngô Đ́nh Nhu và Ngô Đ́nh Cẩn.  Đại Tướng Dương Văn Minh và Thủ Tướng Nguyễn Ngọc Thơ cầm quyền mới được ba tháng th́ bị  Tướng Nguyễn Khánh, tư lệnh vùng II chiến thuật, chỉnh lư ngày 30 Tháng Giêng 64. Bác Sĩ Quát được  mời làm Tổng Trưởng Ngoại Giao. Ông ở chức vụ này tới khoảng Tháng Chín, 1964 rồi lại trở về pḥng mạch.

    Cuộc đời chính trị của ông đạt tuyệt đỉnh danh vọng khi, vào giữa Tháng Hai năm 1965, ông
    được Tướng Nguyễn Khánh triệu mời thành lập nội các mới. Giữ chức thủ tướng được khoảng
    ba tháng th́ ông trao quyền lại cho Hội Đồng Quân Lực v́ những mâu thuẫn khó bề giải quyết
    giữa ông và Quốc Trưởng Phan Khắc Sửu. Ông lui về, trực tiếp điều khiển pḥng thí nghiệm y
    khoa của ông ở đường Hai Bà Trưng. Hoạt động chính trị của ông thu hẹp lại trong khuôn khổ
    của Liên Minh Á Châu Chống Cộng mà ông là chủ tịch phân hội Việt Nam cho tới ngày Sài G̣n thất thủ 30 Tháng Tư 1975.

    Nhưng ngày kết liễu nền Đệ Nhị Cộng Ḥa chưa phải là ngày chấm dứt hoạt động của Bác Sĩ
    Phan Huy Quát. Nó đưa hoạt động ấy sang một hướng khác, hoàn toàn xa lạ với con người
    vốn dĩ trong bao năm đă quen và chỉ quen hoạt động chính trị theo lối 'chính quy,' trong 'đường
    lối chính quy.' Và con người thận trọng trong ông đă lao vào một trận địa mà trước kia ông chưa từng  một lần lưu tâm và nghiên cứu địa h́nh phức tạp, hết sức bất thường do vậy cũng hết sức bất ngờ: địa h́nh của trận địa hoạt động bí mật, mà v́ tính chất của riêng nó, đ̣i hỏi một cách suy nghĩ khác, một thứ  thông minh khác, một loại bén nhạy khác, thậm chí đến cái can đảm trong hoạt động bí mật cũng phải là cái can đảm khác. Vị cựu thủ tướng, tự thân, chưa được chuẩn bị kỹ càng cho h́nh thái hoạt động bí mật nó có những điều luật, những nguyên tắc đặc thù của riêng nó. Điều này cũng dễ hiểu: ông chưa từng thấy  có nhu cầu đó. Hoạt động chính trị của ông từ trước không cần đ̣i hỏi ông có những nhu cầu đó. Vậy mà
     trước hoàn cảnh đất nước rối bời đang diễn tiến trước mắt, ông đă chọn dấn thân vào con đường mới mẻ này. Một quyết định dũng cảm của một con người ngày ấy đă gần 70 tuổi, và chắc chắn không phải là một quyết định dễ dàng.

    Sau ngày Sai gon thất thủ 30 Tháng Tư 1975, Bác Sĩ Phan Huy Quát không đáp 'lời mời' ra
    tŕnh diện của Việt Cộng được phổ biến trên đài phát thanh, truyền h́nh và báo chí của chúng
    cho tất cả 'ngụy quân, ngụy quyền'. Liền sau khi cộng quân ào ạt tuôn vào Saigon từ hai hướng
    Bắc và Nam ngày 30 Tháng Tư 1975, Bác Sĩ Quát đă dời tư thất ở đường Hiền Vương và bắt
    đầu cuộc đời 'du mục' trong Saigon, quyết không để cho Việt Cộng bắt. Cứ đôi ba ngày các con
    ông thay phiên nhau dẫn ông đi thay đổi chỗ trú ngụ. Sau gần ba tháng trốn tránh như thế, ông
    có dấu hiệu mệt mỏi. Các con ông khuyên ông trốn 'trụ' hẳn một nơi. Ông nhượng bộ, về nhà
    trưởng nữ trong một hẻm khuất ở quận Phú Nhuận.

    Những ai đă sống ở Saigon sau ngày 30 Tháng Tư 1975 chắc khó quên cái không khí ồn ào,
    nhộn nhạo, hỗn tạp bao trùm khắp nơi, khắp chốn của cái thành phố hơn ba triệu người này
    hầu như ngày nào cũng hối hả tuôn ra đầy nghẹt đường phố. Vẻ mừng rỡ bề ngoài v́ chiến
    tranh đă chấm dứt không che đậy nổi nhiều nỗi lo âu âm ỉ bên trong: Kẻ chiến thắng sẽ định
    đoạt số phận của Saigon như thế nào? Thái độ nào tốt nhất để đối phó với kẻ chiến thắng đang
    huênh hoang, ngạo mạn? Tùy hoàn cảnh và cương vị riêng của mỗi cá nhân, người th́ chọn lối
    âm thần sống ẩn, người th́ mặc, muốn ra sao th́ ra, cứ sống 'tự nhiên cái đă'. Nhưng đại đa số
    th́ tính chuyện trốn khỏi Việt Nam bằng đường biển sau khi Mỹ đă vĩnh viễn phủi tay. Một số
    khác th́ tính chuyện tiếp tục tranh đấu chống Cộng. Đă manh nha những sự thăm ḍ, móc nối
    nhau, t́m ngơ ngách trong hai lănh vực chính yếu: thứ nhất vượt biên, thứ nh́ chống Cộng.
    Hai lănh vực này tưởng là hoàn toàn riêng biệt, trái lại, thường xoắn vào nhau khá chặt, bởi lẽ
    nhiều khi t́m đường vượt biển lại dẫn đến mối chống Cộng, t́m đường chống Cộng lại dẫn tới
    mối vượt biên. Bất cứ ai chọn dấn thân vào một trong hai lănh vực này đều bị lôi cuốn vào cái
    ṿng luẩn quẩn lưỡng nguyên bi hài kịch đó. Bác Sĩ Quát không ngờ sẽ rơi vào chính cảnh
    huống ấy. Trong thâm tâm, ông không muốn bỏ chạy: ông vốn nặng t́nh quê hương. Nhưng gia
    đ́nh ông 14 người, mặc nhiên là một áp lực tinh thần, thầm lặng đấy, nhưng đáng kể, buộc ông
    không thể không nghĩ đến sự an toàn cho vợ, con, dâu, rể và các cháu nội ngoại, nghĩa là phải
    nghĩ đến chuyện vượt biên. Ngoài t́nh quê hương ông cũng nặng t́nh gia đ́nh không kém.
    Thực ra, khoảng một tuần trước ngày 30 Tháng Tư 1975 lịch sử, chính phủ Trung Hoa Dân
    Quốc đă ra lệnh cho ông Đại sứ của ḿnh ở Saigon nhân danh chính phủ mời Bác Sĩ Quát qua
    Đài Bắc trú ngụ nếu như phía Mỹ chưa lo liệu cho bác sĩ. Lúc đó Bác Sĩ Quát chưa quyết tâm
    ra đi nên chỉ cảm ơn và nói sẽ liên lạc sau. Về phía Mỹ, khi hay tin Bác Sĩ Quát c̣n ở Saigon,
    ngày 28 Tháng Tư 1975 đă liên lạc với ông, hứa đưa hai ông bà qua Mỹ. Bác Sĩ Quát trả lời
    không thể nhận sự giúp đỡ quư hóa ấy nếu tất cả gia đ́nh ông gồm 14 người không được cùng
    đi. Phía Mỹ ngần ngại, nhưng rồi cũng thuận ư muốn của Bác Sĩ Quát và cho ông một điểm
    hẹn. Điểm hẹn này sau bị lộ. Thêm nữa ngày 29 Tháng Tư 1975, t́nh h́nh căng thẳng tột độ,
    chính phủ Dương Văn Minh ra tối hậu thư buộc Mỹ phải triệt thoái toàn bộ nhân viên D.A.O.
     tức bộ phận tùy viên Quốc Pḥng của Mỹ trong thời hạn 24 tiếng đồng hồ. Liên lạc giữa phía Mỹ
     và Bác Sĩ Quát bị tắc nghẽn. Chuyến trực thăng cuối cùng chở người Việt tị nạn không
     có Bác Sĩ Quát và gia đ́nh.

    Như đă nói, ông nặng t́nh gia đ́nh, không muốn gia đ́nh bị khổ trong ṿng ḱm kẹp của Cộng
    Sản và muốn gia đ́nh sống một nơi an toàn. Đồng thời ông cũng không muốn làm 'kẻ bỏ chạy'
    v́ ông cũng rất nặng t́nh quê hương, đất nước. Ông muốn, nếu đi th́ cả nhà cùng đi. Nếu ở lại
    th́ cả nhà cùng ở lại. Nhưng sau hai lần lỡ dịp di tản gia đ́nh, Bác Sĩ Quát ư thức rất rơ hai mối
    t́nh song hành kia, t́nh gia đ́nh và t́nh quê hương, đất nước, khó mà dung được với nhau và
    chỉ có thể chọn một. Và ông đă chọn.
    Ông bằng ḷng cho con trai út Phan Huy Anh đi thăm ḍ đường lối. Do một người bạn của Huy
    Anh giới thiệu, Bác Sĩ Quát thuận gặp một người tên Nguyễn Ngọc Liên. Liên tự xưng là một
    thành viên quan trọng của một tổ chức chống Cộng nhận nhiệm vụ bắt liên lạc với Bác Sĩ Quát,
    mời ông gia nhập tổ chức và nơi tổ chức có thể giúp gia đ́nh ông vượt biên. Bác Sĩ Quát đồng
    ư về đề nghị thứ hai của Liên. C̣n về đề nghị gia nhập tổ chức, ông nói sẽ có quyết định sau
    khi gặp người đại diện có thẩm quyền của tổ chức. Đôi bên đồng thuận. Gia đ́nh Bác Sĩ Quát
    gồm bà Quát, các con, cháu hơn mười người được dẫn đi trước xuống Cần Thơ, ở lại đó hai
    ngày. Hôm sau lên xe đi tiếp, dọc đường bị chận lại, đưa về khám Cần Thơ. Cả nhà biết là đă
    bị mắc lừa. Một tuần sau bị giải về trại giam Chí Ḥa, Saigon. Bà Quát, tuy tuổi đă cao và mắc
    bệnh đau tim, vẫn bị biệt giam, điều kiện sinh hoạt rất khắc nghiệt. Do con, cháu bà năn nỉ măi,
    Việt Cộng cho phép một cháu ngoại gái của bà mới 12 tuổi qua ở biệt giam để chăm sóc bà.
    Được mấy tháng, v́ t́nh trạng sức khỏe ngày càng xấu đi, bà Quát được đưa ra ở pḥng tập
    thể với các con cháu. Được hơn một năm, có lẽ v́ xét thấy gia đ́nh bà Quát đại đa số là giới nữ
    và khai thác cũng không thêm được ǵ, Việt Cộng bèn thả hết. Riêng người con rể c̣n bị giữ
    lại, đưa đi trại cải tạo Hàm Tân, gần mười năm sau mới được thả.

    Về phần Bác Sĩ Quát và con trai út của ông là Huy Anh th́ được tên Liên đưa đi tạm trú tại một
    căn nhà kín đáo ở Chợ Lớn. Hai ngày sau, theo kế hoạch, tên Liên đưa Bác Sĩ Quát và Huy
    Anh ra khỏi Saigon. Khi xe ô-tô tới một điểm hẹn vắng vẻ thuộc tỉnh Biên Ḥa th́ đă có một xe
    ô-tô khác đậu bên đường, nắp ca pô mở sẵn theo mật hiệu đă quy định. Xe chở Bác Sĩ Quát và
    Huy Anh dừng lại. Một toán người đi tới, vây quanh xe, rút súng hăm dọa. Bác Sĩ Quát biết
    ḿnh bị lừa. Ông và Huy Anh được giải về Bộ Tư lệnh Cảnh Sát, đường Vơ Tánh, Saigon. Hôm đó  là ngày 16 Tháng Tám 1975, khởi đầu cuộc thử thách chót trong đời vị cựu Thủ tướng. Một cuộc thử thách không giống bất cứ một thử thách nào ông đă đương đầu trước kia. Một cuộc thử thách mà chủ  đích của Việt Cộng nhằm hạ nhục con người chỉ chấm dứt sau khi vị cựu Thủ tướng đă vận tất cả năng lượng vật chất và tinh thần ném hết vào cuộc đấu tranh cuối cùng của ông, lần này mới thực là mặt đối mặt với quân thù với không biết bao nhiêu căng thẳng, gay go về nhiều mặt. Cuộc đấu tranh riêng lẻ mà  ông chưa từng có một ư niệm và không bao giờ ngờ có ngày phải tiến hành trong đơn độc, đă kết thúc vào trưa ngày 27 Tháng Tư 1979, đúng ba hôm trước ngày Kỷ niệm Saigon thất thủ.

    Cựu Thủ Tướng Phan Huy Quát đă vĩnh viễn nằm xuống sau ba năm, tám tháng đấu tranh không nhượng bộ trong gọng ḱm Việt Cộng. Ngày 30 Tết, năm Mậu Ngọ (dương lịch: 1978) Gần  một tháng trước Tết Mậu Ngọ tôi bị chuyển về pḥng 1, gác 1, khu BC. Ba pḥng 2, 3, 4
    bỏ trống. Chỉ riêng pḥng 1 có 'khách hàng'. Bác Sĩ Quát và tôi gặp lại nhau ở đó. Trong mấy
    ngày Tết, kỷ luật nới lỏng, mọi người được đi lại thăm bạn bè ở các pḥng khác, gác khác trong
    cùng một khu. Bác Sĩ Quát và tôi không ra khỏi gác 1. Chúng tôi thường đi bộ dọc hành lang
    trống vắng vẻ, Bác Sĩ Quát bắt nhịp đi theo tiếng chống nạng của tôi lúc đó chân bị tê liệt. Mấy
    ngày Tết quả là một dịp hiếm có để có thể nói với nhau nhiều chuyện, khỏi sợ bị để ư hay soi
    mói quá đáng. 'Ăng ten' cũng phải ăn Tết chứ! Bác Sĩ Quát đă tóm lược cho tôi nghe cuộc
    'phiêu lưu' của ông và gia đ́nh. Tôi có hỏi ông về thời gian ông giữ tại Bộ Tư lệnh Cảnh sát, đường Vơ Tánh.

    Ông kể:
    'Chúng bắt tôi viết bản tự khai tất cả những ǵ tôi làm khi tôi giữ chức Thủ tướng. Bản viết của
    tôi không dài quá một trang tôi viết vắn tắt là trong thời gian tôi ở cương vị Thủ tướng, tôi lănh
    đạo việc nước, tôi chỉ đạo cuộc chiến chống Cộng. Tất cả mọi cấp, từ cấp thấp nhất, đến cao
    nhất gần gũi với Thủ tướng ở mọi ngành quân, dân, chính đều làm việc theo chỉ thị và mệnh
    lệnh của tôi. Một ḿnh tôi trách nhiệm. Chúng không bằng ḷng, bắt tôi viết lại. Tôi viết y như
    trước. Cù cưa như vậy đến hơn một tháng, gần hai tháng. Chúng bèn chuyển sang thẩm vấn.
    Hỏi câu nào tôi trả lới vắn tắt: Tôi trách nhiệm. Chúng đủ tṛ áp lực như anh biết đấy. Sau đó,
    để bớt căng thẳng, tôi nhận viết. Vả lại, thú thực lúc đó nhịp tim đập của tôi loạn xạ đă nhiều
    ngày, và tôi không có thuốc trợ tim. Tôi cảm thấy chóng mệt. Tôi cứ từ từ viết được hơn 70
    trang, trong đó tôi nêu một số nhận định về thời cuộc, đưa ra một số đề nghị kiến thiết quốc gia.
    Trên trang nhất, tôi đề tên người nhận văn bản của tôi là Nguyễn Hữu Thọ, Chủ tịch Mặt trận
    Giải phóng Miền Nam. Chúng bắt tôi xóa, chỉ được viết là bản tự khai. Tôi không chịu. Sau cùng chúng cũng nhận tập viết của tôi.'

    Tôi hỏi Bác Sĩ Quát: 'Anh có tin là chúng chuyển tập viết của anh tới Nguyễn Hữu Thọ không?
    Tôi ngờ lắm. Ông đáp. Nhưng không sao. Tôi mượn cớ đề tên Nguyễn Hữu Thọ để ngầm bảo
    chúng rằng tôi không biết tới Hà Nội trong khi tất cả chúng ta đều rơ là Nguyễn Hữu Thọ và Mặt trận Giải phóng Miền Nam chỉ là công cụ của Hà Nội và Hà Nội thừa biết điều đó hơn ai hết.' Tôi bật cười, Bác Sĩ Quát cũng cười theo. Chúng tôi hiểu nhau. Trong buồng có một vài bạn tù đứng đắn, chúng tôi có thể nói chuyện thẳng thắn, cởi mở, không nghi ngại. Tôi nhớ một lần, vẫn trong dịp Tết Mậu Ngọ, chúng tôi năm người đứng nói chuyện gần ở một góc hành lang, câu chuyện loanh quanh thế nào mà dẫn đến việc một bạn tù hỏi Bác Sĩ Quát về một vài cộng sự viên thân cận nhất của ông mà ông thật tâm tác thành cho:

    - 'Có thật hay không, tiếng đồn có người đá ngầm anh khi có dấu hiệu anh trên đà xuống dốc?'
    Bác Sĩ Quát mỉm cười, trả lời, giọng b́nh thản:
    - 'Tôi đă có nhiều dịp gần cụ Trần Trọng Kim khi sinh thời cụ. Tôi nhớ măi một lời cụ dậy: sống ở đời phải cho nó chững. Tôi thường kể lại cho các con, cháu trong nhà nghe lời của cụ Trần, kẻo uổng.'

    Câu nói của Bác Sĩ Quát không trả lời thẳng vào câu hỏi của anh bạn. Nhưng có vẻ như mấy
    bạn biết thưởng thức câu trả lời đó v́ họ cười ha hả.
    Sau Tết, chúng tôi bị chuyển sang pḥng 5, gác 1, khu ED. Được vài hôm, pḥng nhận thêm
    một tù nhân từ biệt giam qua. Người này, khi nhận thấy Bác Sĩ Quát th́ tỏ vẻ lúng túng, ngượng ngập.. Có chi lạ đâu? Hắn là Nguyễn Ngọc Liên, người mời chèo Bác Sĩ Quát vào khu để rồi rơi vào bẫy sập ở Biên Ḥa. Trong pḥng ngoài Bác Sĩ Quát và tôi, không một ai khác biết mối liên hệ giữa Bác Sĩ Quát và hắn. Bác Sĩ Quát cư xử rất tự nhiên, không tỏ vẻ ǵ khó chịu bực tức, nóng nẩy. Riêng tôi cũng không để lộ cho tên Liên rơ là tôi biết chuyện của hắn. Cuộc sống ở Chí Ḥa đơn điệu, buồn tẻ, ngột ngạt.

    Ngày này sang ngày khác, mọi người như chết đi trên 2/3 manh chiếu của ḿnh. Không bao giờ
    tôi nghe thấy Bác Sĩ Quát thốt lên dù chỉ nửa lời than van về số phận của ḿnh hay của gia
    đ́nh về sự mất mát tài sản mà Việt Cộng đă tịch thu toàn bộ chỉ để lại cho ông hai bàn tay
    trắng. Ông sống lặng lẽ, trầm ngâm, kín đáo. Nhiều lần, cán bộ Việt cộng cố ư công khai làm
    nhục ông trước mặt mọi người. Ông giữ im lặng, cái im lặng kẻ cả. Không ai nhận thấy ở ông
    một vẻ ǵ kiêu kỳ, của một người đă từng giữ những chức vụ cao sang trong chính quyền cũ.
    Ông biết ḥa ḿnh một cách đúng mức. Với anh em cùng cảnh ngộ và cái đúng mức không
    gượng ép ấy tự nhiên bảo vệ tư thế riêng của ông bằng một khoảng cách mà chẳng ai dám
    nghĩ muốn vượt qua. Ngay đối với tên Liên mà nhiều yếu tố trong vụ Biên Ḥa đủ để được
    xứng đáng nhăn hiệu 'tên phản bội, tên lừa bịp', ông vẫn giữ được cách lịch sự bao dung buộc
    kẻ kia tự ḿnh phải có thái độ ăn năn, kính cẩn đối với ông. Thế nên tôi rất hiểu tâm địa ông khi ông thều thào: 'Thôi! Bỏ đi!' để trả lời câu hỏi dồn ông về tên Liên bên chiếu bệnh. Ông biết v́ ông mà vợ, con, cháu ông đang dũng cảm chịu khổ, chịu nhục, chịu thiếu thốn ở khu phụ nữ.
    Ông biết một cháu nội gái của ông, con gái đầu ḷng của Huy Anh, mới ba tháng đă 'được' Việt
    cộng bỏ tù v́ bố mẹ và đang thiếu sữa.

    Ông biết chừng nào Việt Cộng chưa bẻ găy được ư chí đối kháng thầm lặng của ông th́ gia
    đ́nh ông, đa số là phụ nữ và con nít vần là những con tin hữu hiệu trong tay Việt Cộng dùng
    làm lợi khí đe dọa, đầy đọa tinh thần ông, nghiền nát những ǵ là nhân tính trong ông, buộc ông
    phải thốt lên một lời quỵ lụy quy hàng, Nhưng ông đă đứng được đầu gió.
    V́ ông đă cứng.

    ***

    Tôi thường nghĩ, trong suốt cuộc đời tham chính, thành tựu của Bác Sĩ Phan Huy Quát có ư
    nghĩa lớn lao nhất, có ích cho quốc dân nhất, do đó quan trọng vào bậc nhất v́ trực tiếp liên
    quan sâu sắc nhất đến tiền đồ tổ quốc, là ông đă giành được chủ quyền cho ngành giáo dục
    Việt Nam, khi ông được Cựu Quốc Trưởng Bảo Đại phong ông làm Tổng Trưởng Bộ Giáo Dục
    trong chính phủ đầu tiên của Quốc gia Việt Nam mới được Pháp thừa nhận nền độc lập. Do
    ḷng trí kiên nhẫn, thái độ khéo léo, mềm dẻo nhưng không thiếu cương quyết trong thương
    thảo rất khó khăn, nhiều khi đến độ rất căng thẳng với phái đoàn Pháp mà một số thành viên lại
    là thầy học cũ của ông ở Đại học Y khoa Hà Nội. Ông đă thuyết phục được phía Pháp trao trả
    Việt Nam trọn quyền của ngành giáo dục. Ông đă đặt nền móng vững chắc cho việc dùng Việt
    ngữ là ngôn ngữ chính trong mọi giáo tŕnh, mở đầu kỷ nguyên cải cách giáo dục toàn diện từ
    tiểu học, qua trung học, lên tới đại học và trên đại học mang tính chất hoàn toàn quốc gia mà
    dấu ấn căn bản và nguyên tắc đó không một ai, sau ông, có thể thay đổi được. Pháp ngữ đă lui
    xuống thứ hạng như bất cứ sinh ngữ nào khác được giảng dậy trong mọi cấp học tŕnh. Thành
    quả tranh đấu gay go trong thầm lặng nhưng thật rực rỡ của ông với Phái đoàn Pháp và công
    cuộc tiến hành cải cách giáo dục của ông đă được báo chí thời đó xưng tụng và mệnh danh
    một cách rất xứng đáng là 'Kế hoạch giáo dục Phan Huy Quát.' Tên tuổi ông đă gắn liền với
    tương lai của biết bao thế hệ nam, nữ, thanh, thiếu niên trong lănh vực giáo dục nó là ch́a khóa
    của tiến bộ văn minh và phát triển văn hóa cho đất nước, cho dân tộc.
    Thành công nào có thể đẹp hơn, lâu bền hơn thành công của ông trong sự nghiệp giáo dục đào
    tạo con người?

    *****

    Một pḥng lẻ loi dành cho lính gác ở ngoài ṿng rào trại giam Chí Ḥa đă được quét dọn khá
    tươm tất. Giữa pḥng, một tấm ván gỗ khổ hẹp đặt trên đôi mẻ. Trên tấm ván một h́nh người
    nằm ngửa, chân duỗi thẳng, hằn rơ dưới tấm mền mỏng phủ kín từ đầu xuống chân.
    Thi thể Bác Sĩ Phan Huy Quát, cựu Thủ tướng Việt Nam Cộng Ḥa nằm đó, cô đơn, lạnh lẽo
    giữa một buổi trưa hè nắng gắt, oi nồng. Cùng với tấm ván và đôi mẻ, thi thể ông là tĩnh vật
    trang trí độc nhất của căn pḥng lính gác quạnh hiu. Chung quanh không một bóng người. Cái
    tịch mịch của căn pḥng như muốn thét lên mà bị nghẹn.

    Tang gia được chính quyền Việt Cộng hứa cho phép quàn thi hài Bác Sĩ Quát tại chùa Xá Lợi.
    Đến phút chót Việt Cộng bội hứa như chúng vẫn có thói quen đó đă trở thành quán tính. Chúng
    buộc tang gia phải chôn cất ngay ngày hôm sau tức là ngày 28 Tháng Tư 1979.

    T́m hiểu ra mới biết ngày 28 là ngày ông Tổng thư kư Liên Hiệp Quốc tới Saigon: cho đem thi
    hài Bác Sĩ Quát về quàn tại Chùa Xá Lợi có thể gây ra nhiều phiền phức, rối ren không lường
    được. Quái thật! Một chế độ luôn luôn tự vỗ ngực lớn tiếng huênh hoang ta đây 'Anh hùng nhất mực' và 'ra ngơ là gặp anh hùng' lại sợ đủ thứ!
    Sợ từ đứa bé sơ sinh sợ đi nên phải bắt nó vào tù với mẹ nó cho chắc!
    Sợ từ cái xác chết sợ đi, nên bắt chôn ngay sợ xác chết 'thần giao cách cảm' với Tổng thư kư
    Liên Hiệp Quốc th́ rầy rà to. Đám tang bị hối thúc rồi cũng chu toàn nhờ sự tận t́nh giúp đỡ của thân bằng, quyến thuộc.

    Sau tang lễ đơn sơ, c̣n sót lại là nghi vấn về cái chết của vị Cựu Thủ tướng. Hồ sơ bệnh lư do
    Việt cộng chính thức đưa ra là 'nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu năo cùng viêm gan siêu vi
    trùng'.
    Hồ sơ vẫn nguyên vẹn là một nghi vấn.

    Nguyễn Tú
    ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
    1/ Kư giả Nguyễn Tú, nguyên đặc phái viên chiến trường của Nhật báo Chính Luận tại Việt Nam trước 1975, cũng như của nhiều báo ngoại quốc. Ông đă bị giam hơn mười năm trong lao tù Cộng Sản, vượt biên tới Hong Kong năm 1990 và sau đó tới Hoa Kỳ. Hiện ông cư ngụ tại vùng Hoa Thịnh Đốn.
    2/ Tài liệu tham khảo thêm: Declassified CIA Documents on the Vietnam War (84 documents contain the indexing term PHAN HUY QUAT)


    Nguồn: http://huongduongtxd.com/phanhuyquat.pdf





Nhóm mạng Việt Nam Văn Hiến
Trang : Phan Huy Quát
www.vietnamvanhien.net (Tin tức cập nhật thường xuyên)
www.vietnamvanhien.org (Thuần ngữ tải nhanh)
www.vietnamvanhien.info  (Tủ sách Văn Hiến với hơn 8600 tác phẩm)
www.vietnamvanhien.com (Kinh Tế và Tài Chánh)

Nhóm mạng Việt Nam Văn Hiến là nơi lưu trữ và phổ biến những biên khảo, sáng tác và ư kiến của quư
 học giả, nhân sỹ, thi-văn sỹ và độc giả nhằm hai mục đích:
 (1) Bảo tồn di sản văn hóa  của Việt tộc.
(2) Thắp sáng niềm tin Diên Hồng và nếp sống Văn Hiến
hầu phục hồi nền "An Lạc & Tự Chủ" ngàn đời của Việt tộc.
  Chúng tôi rất hân hạnh được nhận những gởi gắm của quư vị và các bạn.
 Kính xin vui ḷng điện thư đến nhóm mạng qua địa chỉ dưới đây.

Email: thuky@vietnamvanhien.org

"Bất chiến tự nhiên thành" chi kế
Văn Hiến ngàn năm sử đă đề
  Giải trừ quốc nạn bằng Tâm lực
"Nhân Chủ (tự chủ) - An Vi (an lạc)" khai lối về

Lấy Tâm Lực thay cho vũ lực để giải trừ quốc nạn là phục hoạt nếp sống Văn Hiến
 và phục hồi nền "An Lạc & Tự Chủ" ngàn đời của Việt tộc.

Lấy T́nh Người thay cho dối trá và hận thù. Lấy Nghĩa Làm Người thay cho tham nhũng và độc quyền là phương châm hành động của Nghĩa Sĩ Văn Hiến

Lấy Nhân Tâm làm phương tiện, dụng Dân Tâm làm kế sách
 "An Dân & Lạc Quốc" là kim chỉ nam của thể chế Dân Chủ Văn Hiến.